Poradnia

Pytania i odpowiedzi

kategoria: Słownictwo

30.03.2019

Jeździć na rowerze czy rowerem?

Dzień dobry, proszę o pomoc w wyborze prawidłowej formy:
1. Jeżdżę rowerem / jeżdżę na rowerze
2. Ustałem / stanąłem przy drzwiach
3. ... niezniszczone książki ... / ... nie zniszczone książki ...

W pierwszym przypadku poprawne są obydwie podane formy, można ich używać wymiennie, czyli "jeżdżę rowerem" lub "jeżdżę na rowerze".
W drugim poprawna jest forma "stanąłem przy drzwiach".
W trzecim poprawny pod względem ortograficznym jest zapis "niezniszczone książki".

Poradnia

24.03.2019

Przysłówek "słono" - stopniowanie

Dzień dobry, mam pytanie, czy przysłówek "słono" można stopniować?

Oczywiście, przysłówek "słono" można stopniować, ponieważ pochodzi od przymiotnika i oznacza jakość stanów, procesów bądź czynności. Przysłówek "słono" stopniuje się w sposób opisowy (analityczny). Ten rodzaj stopniowania wymaga użycia dodatkowego środka leksykalnego (bardziej, najbardziej; mniej, najmniej).
Poprawne formy kolejnych stopni mają postać: bardziej słono (stopień wyższy), najbardziej słono (stopień najwyższy) lub mniej słono (stopień niższy), najmniej słono (stopień najniższy). Podkreślić trzeba, że przysłówka "słono" nie stopniuje się w sposób prosty/regularny.

Poradnia

23.03.2019

Czy można powiedzieć: "większa połowa", "mniejsza połowa"?

Dzień dobry, czy można powiedzieć "większa połowa"?

Wyrażenia "większa połowa" (również "mniejsza połowa") można użyć w określonej sferze komunikacji, w której precyzja semantyczna nie jest najistotniejsza, np. w języku potocznym, codziennym itp. W tej sytuacji połowa jest używana ze znaczeniem potocznym 'jedna z dwu części, na które coś zostało podzielone' (wsjp.pl). W sytuacji komunikacyjnej, w której precyzja znaczeniowa jest ważna, np. w komunikacji naukowej, urzędowej itd. zaleca się stosowanie wyrażeń w rodzaju "większa (mniejsza) część", a nie "większa (mniejsza) połowa", jako że, zgodnie za znaczeniem słownikowym, połowa to 'jedna z dwu równych części jakiejś całości' (sjp.pwn.pl).

Poradnia

23.03.2019

Wyrażenie "pisarki realistki". Z łącznikiem czy bez?

Szanowna Poradnio, który z zapisów jest poprawny: pisarki-realistki czy pisarki realistki (kontekst: Dostrzegają wprawdzie pisarki-realistki klasowe uwarunkowania ludzkiego losu, jednak rozwiązanie sprzeczności społecznych postulują na drodze moralnego odrodzenia społeczeństwa)?

Reguły pisowni z łącznikiem ujmują zasady pisowni i interpunkcji zawarte między innymi w słownikach ortograficznych PWN. Przytaczamy je poniżej z odpowiednimi numerami za Zasadami pisowni i interpunkcji (red. Edward Polański):
51.Pisownia z łącznikiem dwuczłonowych rzeczowników typu laska-parasol, ława-stół, pralka-suszarka, kupno-sprzedaż, cud-dziewczyna.
51.1. Z łącznikiem pisze się zestawienia rzeczownikowe o członach równorzędnych, które oznaczają równoważne cechy lub funkcje osoby lub przedmiotu, np. fryzjerka-kosmetyczka to osoba wykonująca równocześnie dwa zawody wyznaczone członami zestawienia, laska-parasol to przyrząd pełniący równorzędnie funkcje laski i parasola.
51.2. W rzeczownikach złożonych z dwóch różnych członów znaczeniowo nierównorzędnych piszemy wyjątkowo łącznik wtedy, gdy kolejność tych członów została przestawiona, np. herod-baba, cud-dziewczyna, czar-ziele, cud-dieta. Coraz więcej takich konstrukcji pojawia się w polszczyźnie pod wpływem języka angielskiego. Ich pisownia jest niejednolita, dlatego każdy przykład należy traktować indywidualnie i sprawdzać w słowniku.
25. Pisownia zestawień typu artysta malarz, lekarz chirurg, zamachowiec samobójca, pies przewodnik, ryba piła, samochód pułapka, statek cysterna.
Tego typu zestawienia mają pisownię rozdzielną. Człon drugi zestawienia pełni funkcję określenia członu pierwszego, np. artysta grafik to artysta tworzący przede wszystkim grafiki, inżynier górnik to inżynier ze specjalnością górniczą. Stosunek tych członów względem siebie jest znaczeniowo nierównorzędny. Należą tu również takie przykłady zestawień, jak: człowiek encyklopedia, filmowiec dokumentalista, kasza manna, kobieta inżynier, kobieta wampir, kołnierzyk golf, ludzie nietoperze, ludzie strusie, miasto ogród, pilot oblatywacz, poseł sprawozdawca.
Istnieją ponadto zestawienia zawierające nazwiska, typu Małysz skoczek, Grabowski aktor. Konstrukcje tego typu nie występują w polszczyźnie zbyt często, niemniej jednak się zdarzają, np. Małysz kierowca rajdowy cieszy się wśród kibiców nie mniejszą popularnością niż Małysz skoczek narciarski. Wolę Grabowskiego aktora niż Grabowskiego piosenkarza.

Z zasad pisowni wynika więc jednoznacznie, że połączenie, które Pan podaje jest nierównorzędne (człon drugi dookreśla człon pierwszy, wskazuje na pewna kategorię pisarek), a zatem powinien mieć postać: pisarka realistka. Z łącznikiem trzeba by zapisać połączenia: pisarka-aktorka, pisarka-podróżniczka itp.

Poradnia

22.03.2019

Jaką postać ma przymiotnik od nazwy Łąkie?

Szanowni Państwo, jak powinien brzmieć przymiotnik od nazwy miejscowej Łąkie (gmina Lipka)? Czy winno być łąkowskie czy łąckie?
Chciałbym poprosić o pomoc w poprawnej interpretacji w nazwie "Łąkowskie Stowarzyszenie RAZEM w Łąkiem". Tu jest wpis do KRS:
http://www.krs-online.com.pl/lakowskie-stowarzyszenie-razem-w-lakiem-krs-10146430.html Czy tu też nie powinno być Łąckie?
Gdy szukałem interpretacji znalazłem też inne stowarzyszenie "STOWARZYSZENIE BRACTWO ŁĄKOWSKIE " https://rejestr.io/krs/368279/stowarzyszenie-bractwo-lakowskie, ale tu nazwa wywodzi się od nazwy miejscowości Łąki - Łąki Bratiańskie (a nie Łąkie).

Od nazwy miejscowej Łąkie pochodzą obydwa przymiotniki: łąkowski i łącki, obydwa są poprawne pod względem językowym. Jednakże używanie określonej formy jest związane ze zwyczajem językowym (uzusem językowym) rozpowszechnionym w danej społeczności. Przymiotnik od nazwy miejscowej Łąkie (gmina Lipka) zwyczajowo przyjmuje postać łąkowski. Jest to forma utrwalona w różnego typu zapisach odnoszących się do tej miejscowości (np. Łąkowskie Święto Dwóch Jezior, Łąkowskie Stowarzyszenie Razem itd.), co wskazuje, że przymiotnik ma charakter tradycyjny, zwyczajowy i ustabilizowany wśród lokalnej społeczności. Niestety, nie udało nam się odnaleźć użyć przymiotnika łącki w odniesieniu do tej miejscowości. Niemniej użycie formy łącki jest również możliwe, ale prawdopodobnie nie jest ona stosowana w omawianym wypadku. Sądowe zapisy KRS, do których Pan się odwołuje, poświadczają, że formą odpowiednią dla Łąkie (gm. Lipka) jest przymiotnik łąkowski. W wypadku miejscowości Łąkie (również Łąki) położonej w innym miejscu Polski zwyczajowo może być używana druga z form.

Poradnia

14.02.2019

Kim jest siostrzeniec?

Witam, kim jestem dla mojej cioci, która jest siostrą cioteczną mojej mamy?
Siostrzeńcem? Słownik definiuje "siostrzeńca" jako syna siostry - ale również i tej ciotecznej?

To prawda, że słowniki języka polskiego z reguły podają taką właśnie definicję siostrzeńca ("syn siostry"). Jednak jeśli relacja rodzinna między Pana mamą a jej kuzynką jest dość bliska (znamienna jest tu nazwa "siostry cioteczne") bądź też nazwa ta jest przyjęta w regionie Polski, w którym Państwo mieszkają, to można przyjąć, że jest Pan siostrzeńcem swojej cioci. W sytuacji, o której Pan pisze, można również używać nazwy kuzyn lub krewny. Współczesny język jest dość ubogi pod względem nazw pokrewieństwa, wiele nazw wyszło już z użycia, stąd też brakuje w nim osobnych określeń dla każdej relacji rodzinnej. Nazwa Państwa relacji jest tu kwestią pewnej konwencji.

Poradnia

24.01.2019

Panie Janie ?

Wiem, że w mowie i piśmie niewłaściwa jest forma "Szanowny Panie Kowalski", ponieważ należy używać "Szanowny Panie", względnie z tytułem, np. "Szanowny Panie Redaktorze".
Ponadto wiem, że w mowie niewłaściwa jest forma "Szanowny Panie", bo sugeruje ona ironię i brak szacunku względem adresata (z tego samego względu odpada również "Szanowny Kowalski"), więc należy mówić po prostu "Proszę Pana".

Nie wiem natomiast, czy uznają Państwo za poprawną w mowie i piśmie - z perspektywy językowej i savoir-vivre'owej formę "panie Janie". Bardzo często słyszy się ją, nawet jeśli ludzie się nie znają albo dopiero co się poznali. Uzasadnia się to chęcią skrócenia czasu potrzebnego na komunikowanie się. Z jednej strony ma to niby podkreślać formalność relacji z osobą obcą, a z drugiej strony ma to sprawić, że rozmowa nie jest nadęta i przesadnie formalna, bo używamy czyjegoś imienia ("...Janie"). Skrajną postacią takiej oszczędności czasu jest przejście "na Ty".

PS Czy poprawnie napisałem powyżej "savoir-vivre'owej"?

Istotnie, istnieją różnice w doborze form adresatywnych w zależności od sytuacji ich użycia (mowa, pismo, list elektroniczny), stopnia oficjalności komunikacji, relacji między nadawcą a odbiorcą (równorzędnych/ nierównorzędnych), a także intencji nadawcy czy celu komunikacyjnego. Podawane formy z nazwiskiem nie są poprawne z punktu widzenia grzeczności językowej.
Forma „pan + imię” może budzić wątpliwości wtedy, gdy nadawca stosuje ją, by skrócić dystans z odbiorcą, a oficjalna sytuacja komunikacyjna i relacje między uczestnikami komunikacji tego nie uzasadniają. Jak widać, wiele zależy od czynników towarzyszących komunikacji i to w zależności od nich można uznać ją za właściwą lub nie. Przy okazji warto zwrócić uwagę na szerzenie się w etykiecie językowej tendencji do skracania dystansu i tworzenia przyjaznych, pozytywnych relacji międzyosobowych.
Jeśli chodzi o zapis przymiotnika „savoir-vivre'owy”, to reguły ortograficzne wskazują na zapis z łącznikiem i apostrofem (przyrostek -owy tworzący przymiotnik występuje po samogłosce, która nie jest wymawiana). Należy jednak zaznaczyć, że zapis tego rodzaju przymiotników od wyrazów obcych wykazuje tendencję do zmiany: do uproszczenia zapisu i pisowni bez apostrofu. Zmiany te mają charakter dynamiczny, aktualny i nie do końca ustalony. Wielki Słownik Ortograficzny PWN podaje np. oboczny zapis (z apostrofem i bez) dla przymiotnika o podobnej budowie: „software’owy” albo „softwarowy” (https://sjp.pwn.pl/so/software-owy;4512876.htm). Wydaje się więc, że można się spodziewać także uproszczonego zapisu „savoir-vivrowy”.

Poradnia