Poradnia

Pytania i odpowiedzi

kategoria: Słownictwo

11.10.2018

Azot wolnodziałający

Mam pytanie dotyczące pisowni wyrażeń typu "długodziałający", "szybkodziałający", "wolnodziałający". Opracowania zalecają pisownię rozdzielną: http://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/dlugo-dzialajace-i-krotko-dzialajace;5515.html

Łączna jest dopuszczalna, gdy "wyrażenia wskazujące na trwałą, a nie doraźną właściwość obiektu". Moje pytanie dotyczy tego, czy szybko/wolnodziałający w wypadku np. nawozu to jego trwała czy doraźna cecha? W Internecie można się spotkać z różną pisownią (np. http://www.grower-solutions.pl/nawozy-szkolkarskie/16-multigro-18-6-184-25kg-otoczkowany-nawoz-wolnod zialajacy.html,
http://www.farma-malecki.pl/index.php?p1283,multicote-4m-15-7-15-2-25kg-haifa- otoczkowany-nawoz-wolnodzialajacy-coated-slow-acting-fertilizer mają pisownię łączną), ale jeszcze więcej przykładów można znaleźć na pisownię rozłączną, więc to o niczym nie świadczy. Ale w czasopismach naukowych, które przeszły przez etap redakcji językowej, z reguły mamy pisownię rozłączną.

Moim zdaniem, jeżeli jak w tym fragmencie: "azot (podstawowy składnik decydujący o wzroście) w dwóch formach, a mianowicie wolnodziałającej (wiązanej w glebie) oraz szybkodziałającej (słabiej wiązanej w glebie)" (za: http://www.fungichem.pl/azofoska-granulowana-3-kg.html) wolnodziałający ma znaczenie 'nawóz z azotem wiązanym w glebie', a szybkodziałający 'nawóz z azotem słabo wiązanym w glebie', można chyba mówić o scaleniu się składników wyrażenia i nowym terminie, a nie tylko o wyrażeniu przysłówek+imiesłów.

Jakie jest stanowisko Poradni w tej sprawie?

Odpowiedź Poradni językowej PWN, którą Pan przytacza (link), powinna wyjaśnić Pana wątpliwości. Jej autor odwołuje się przy tym do zasady pisowni zestawień typu "dziko rosnący", "lekko strawny" zamieszczonej w Nowym słowniku ortograficznym PWN. Z odpowiedzi wynika, że o sposobie pisowni decyduje doraźność bądź trwałość cechy, np. krótkowidzący (krótkowidz) zawsze "krótko" (blisko) widzi; wszystkowiedzący (mądry) zawsze wszystko wie; wysokozmineralizowana - woda mająca zawsze wysoki poziom minerałów; średnionasycona (woda) itd.
Trudno nam wypowiadać się na temat nawozów, czy sposób ich działania jest cechą trwałą czy doraźną, ponieważ nie znamy się na tym, a podane przez Pana wyjaśnienia niewiele nam tłumaczą.
Kolejna rzecz, w przywoływanej przez Pana wypowiedzi prof. Jana Grzeni zawarta jest informacja, że w wypadku wysokiej frekwencji i terminologizowania się przedstawionych połączeń, czyli powstania terminów o precyzyjnym znaczeniu, możliwa staje się pisownia łączna wyrazów (przysłówek+imiesłów). I w tym miejscu Pan, jako znawca tematu, musi odpowiedzieć na pytanie, na ile można potwierdzić łączenie się podanych dwuwyrazowych konstrukcji w jeden wyraz i ich funkcjonowanie jako terminu. Dobrym rozwiązaniem problemu jest sprawdzenie literatury specjalistycznej dotyczącej tego tematu i stosowanych w niej zapisów. Pobieżny jej przegląd na stronach books.google.pl wskazuje na stosowanie obydwu wariantów zapisu i tym samym ich dopuszczalność (poprawność, zasadność) w literaturze fachowej.
Strony internetowe podawane przez Pana jako poświadczające pisownię łączną, niestety, w większej części nie istnieją i w związku z tym trudno się nam do nich odnieść. Poza tym pisownia utrwalona na stronach internetowych nie zawsze jest wzorcowa i nie może być podstawą rozstrzygnięć ortograficznych.

Poradnia

10.10.2018

Nieba - niebiosom - niebiosach

Proszę o pomoc – jak odmienia się wyraz "niebo" w liczbie mnogiej?
1. M. nieba D. niebios C. niebiosom B. niebiosa N. niebiosami Msc. niebiosach W. nieba
2. M. nieba D. nieb? C. niebom? B. nieba? itd.

Poprawna jest wersja numer 1. Rzeczownik "niebo" ma tylko mianownik liczby mnogiej, który jest używany ekspresywnie, np. Wielkie nieba!, O nieba! W pozostałych przypadkach gramatycznych (dopełniacz, celownik itd.) używa się odpowiednich form odmiany rzeczownika "niebiosa".

Poradnia

02.10.2018

Kooperacja czy współpraca?

Proszę o poradę. Interesuje mnie słowo kooperacja i jego synonimy: współpraca i współdziałanie. Czy słowo kooperacja i jego synonimy można używać zamiennie w każdej sytuacji? Czy też tylko w przypadku działalności zawodowej, gospodarczej, naukowej itp. Np. czy poprawne będzie sformułowanie: "dzieci w piaskownicy kooperowały przy budowie zamku z piasku"?

To prawda, że słowa "kooperacja", "współpraca" i "współdziałanie" są synonimami. Jednak "kooperacja" jest używana w węższym zakresie niż pozostałe wyrazy, ze względu na nacechowanie oficjalne (teksty naukowe, publicystyczne, specjalistyczne itd.). Dlatego też w wypowiedzi potocznej (np. "dzieci w piaskownicy...") "kooperacja" jest stylistycznie nieuzasadniona i zaburza stylistyczną jednorodność wypowiedzi. Lepiej użyć nienacechowanych synonimów: "współpraca", "współdziałanie", a w wypadku form czasownikowych np. "robić coś wspólnie, razem" (np. "dzieci w piaskownicy razem budowały zamek z piasku").

Poradnia

28.09.2018

Czy "potencjał poparcia" może być "ujemny"?

Mam pytanie dotyczące posługiwania się sformułowaniem "wartość ujemna". Chciałbym ustalić, czy w przytoczonym poniżej fragmencie posłużono się poprawnie wspomnianym pojęciem.

"Partia polityczna A zamierza połączyć się z partią B. Partia B jest jednak źle postrzegana i potencjał jej poparcia ma wartość ujemną, stąd na skutek fuzji poparcie partii A zapewne obniży się zamiast wzrosnąć".

Połączenie wyrazowe "wartość ujemna" jest poprawne: jako dosłowne, a także metaforyczne ukazanie nasilenia i osłabienia czegoś na skali, przez odniesienie do punktu mającego wartość zerową (neutralną). Jednak w przytoczonym zdaniu problem nie polega na użyciu połączenia "wartość ujemna", ale na zestawieniu go z wyrażeniem "potencjał poparcia" (potencjał w znaczeniu 'możliwość'). Potencjał w takim znaczeniu nie może być ujemny, może go co najwyżej nie być. W zdaniu występuje zatem błąd logiczny, wynikający ze sposobu połączenia znaczeń kolejnych wyrazów.
Dokonując skomplikowanych operacji myślowych i analizy sensu kolejnych części tego zdania, można się domyślać, że Partia B będzie miała coraz mniej zwolenników, ale to też niekoniecznie oznacza, że Partia A straci zwolenników po fuzji. Jednak z punktu widzenia komunikatywności wypowiedzi trudno uznać ją za poprawną: występują w niej zakłócenia jasności, zrozumiałości i logiki. A zatem, połączenie „wartość ujemna” nie jest w podanym zdaniu użyte poprawnie, bo – jak wyżej sygnalizujemy – nie może łączyć się z potencjałem poparcia.

Poradnia

19.09.2018

Podużytkownik?

Zwracam się do Państwa z prośbą o opinię na temat poprawności sformułowania "podużytkownik". Jest to słowo niewystępujące w słowniku języka polskiego. Jest natomiast odniesieniem do angielskiej wersji "subuser" oznaczające, np. w systemach informatycznych konto podległe kontu głównemu. Kilka dni temu zostałem skrytykowany za używanie takiego sformułowania przez osobę, która porównała określenie "podużytkownik" do "podludzi", które ma zdecydowanie negatywny wydźwięk. Czy którąś z form, "podużytkownik" lub "subużytkownik", można używać bez obaw o poprawność językową ?

Wyraz "podużytkownik" jest prawdopodobnie środowiskowym neologizmem używanym jako nieoficjalne określenie stosowane w tekstach/ wypowiedziach dotyczących m.in. wykorzystania systemów komputerowych, informatycznych itp. Jeśli w tego typu komunikacji, w pewnej grupie środowiskowej lub zawodowej jest zrozumiały, to znaczy, że jako neologizm jest funkcjonalny i nie można go oceniać negatywnie. Nie można go też oceniać negatywnie ze względu na strukturę, którą tworzy prefiks pod-. Podobnie zbudowane nazwy funkcjonują w języku polskim, są notowane w słownikach i nie budzą wątpliwości poprawnościowych, np. podwykonawca, podnajemca.

Poradnia

27.04.2018

Czy zasieki sieką?

Jaka jest etymologia słowa "zasieki"? Chodzi o te druty kolczaste ustawiane jako zapora drogowa przeciw wojskom piechoty. Czy miałoby polegać to na tym, że drut kolczasty ma ofiarę posiekać?

Na wstępie wyjaśniamy, że nazwa nie ma związku z posiekaniem ofiary. Dawne zasieki były robione ze ściętych drzew, a dopiero od XIX wieku z drutu kolczastego. Etymologię słowa zasieki (lp. zasiek) podajemy za Słownikiem etymologicznym języka polskiego W. Borysia: nazwa oznacza 'zaporę obronną'. Wywodzi się od prasłowiańskiego słowa *zasek lub *zaseka (podajemy zapis przybliżony), które oznaczało 'nacięcie, ścięcie, przegrodę ze ściętych drzew'.

Poradnia

27.03.2018

Przymiotnik od nazwy Monako

Zawodnik z Polski jest zawodnikiem polskim. Zawodnik z Monako jest zawodnikiem...monakijskim? Monegaskim?

Zawodnik pochodzący z Monako to zawodnik monakijski. Przymiotniki odnoszone do krajów tworzymy najczęściej przy użyciu przyrostka -ski. W wielu wypadkach jest on rozszerzany, aby uniknąć trudnej do wymówienia grupy spółgłosek: dlatego zamiast "monakski”, "kongski” używa się form: "monakijski", "kongijski". Formy "monegaski” używa się w odniesieniu do jednego z dialektów występujących m.in. na terenie Monako.

Poradnia