Poradnia

Pytania i odpowiedzi

 

06.03.2020

Rowerostrada czy rowerstrada?

Dzień dobry,
chciałbym zapytać, która z form językowych jest poprawna, a może obie są właściwe?
Chodzi o połączeniu dwóch słów rower i autostrada w jedno słowo: rowerstrada czy rowerostrada?
Pozdrawiam

Analogicznie do słowa nartostrada można utworzyć złożenie rowerostrada.
Warto jednak pamiętać, że w znaczenie tego typu nazw wpisana jest jakaś cecha specyficzna drogi lub szlaku. Na przykład nartostrada to 'szlak narciarski o dużym stopniu trudności, prowadzący okrężnymi trasami za szczytu stoku w dół doliny'. Z kolei autostrada to 'szeroka droga dwujezdniowa charakteryzująca się bezkolizyjnymi skrzyżowaniami, po której można poruszać się z większą prędkością' (wsjp.pl).
Powstaje więc pytanie, co oznaczać ma nazwa rowerostrada, czy faktycznie odnosić się będzie do drogi, która odróżnia się jakąś specjalną cechą od ścieżki lub drogi rowerowej. Przy tworzeniu nazw bierzemy bowiem pod uwagę także i to, czy są one potrzebne dla nazwania nowych elementów rzeczywistości i ich cech specyficznych.

Poradnia

05.03.2020

Dlaczego piszemy zero-jedynkowy?

Szanowni Państwo,
chciałam zapytać o pisownię zerojedynkowy, zero-jedynkowy - a także informację, gdzie znajdę zasadę?

Sposób zapisu słowa zero-jedynkowy podają słowniki ortograficzne, w tym słownik ortograficzny online PWN (https://sjp.pwn.pl/szukaj/zero-jedynkowy.html).
Zasadę można znaleźć w Zasadach pisowni i interpunkcji (red. Edward Polański), również w wersji online. Jest to zasada numer 50. [186], która dotyczy pisowni przymiotników złożonych typu biało-czerwony.
Zasada ustala zapis przymiotników złożonych z członów równorzędnych, współrzędnych z użyciem łącznika. W przymiotniku zero-jedynkowy równorzędne znaczenie mają człony zero oraz jeden występujące przed przyrostkiem -owy (np. system zero-jedynkowy, czyli mający tylko dwie cyfry: 0 i 1 / zero i jeden).
Tekst zasady umieszczamy poniżej:
50.
Przymiotniki złożone z dwóch członów równorzędnych znaczeniowo piszemy zawsze z łącznikiem. Wyznacznikiem formalnym może tu być spójnik i, który podstawiamy zamiast łącznika. Np. flaga biało-czerwona (biała i czerwona), Akademia Górniczo-Hutnicza (górnicza i hutnicza), kraj przemysłowo-rolniczy (przemysłowy i rolniczy). Tak samo z łącznikiem piszemy przymiotniki złożone z więcej niż dwóch członów równorzędnych, np. biało-czerwono-niebieski (= i biały, i czerwony, i niebieski), słownik polsko-francusko-hiszpańsko-włoski, a także przymiotniki trójczłonowe, w których dwa pierwsze człony są bliższym określeniem trzeciego, np. staro-cerkiewno-słowiański (= starocerkiewna gałąź języków słowiańskich), północno-wschodnio-polski (= dotyczący Polski północno-wschodniej).
O pisowni bez łącznika przymiotników złożonych — zob. 26.
(https://sjp.pwn.pl/zasady/186-50-Pisownia-przymiotnikow-zlozonych-typu-bialo-czerwony;629540.html)

Poradnia

05.03.2020

Skomplikowane nazwy własne

Dzień dobry. Szanowni Państwo, mam trzy pytania:
1. Czy w nazwach typu Dom pod Krokodylem "pod" piszemy małą czy dużą literą? Spotkałem się z różną pisownią.
2. Czy w zestawieniu typu: Arturowy samochód imię piszemy małą czy też dużą literą? Widziałem i taki, i taki zapis.
3. Jeśli wobec mężczyzny zamieszkującego niegdyś tereny dzisiejszych Mazur używamy nazwy Prus, to jak nazywać można kobietę z tego plemienia? Pruską? (Nie chodzi mi o Prusaka i Prusaczkę).
Z góry dziękując za odpowiedź, pozdrawiam.

W przypadku nazwy "Dom pod Krokodylem" trzeba przywołać normę ortograficzną, która nakazuje pisanie małą literą przyimków i spójników występujących w środku nazwy lokalu, przedsiębiorstwa itp. Jednak czynniki pragmatyczne (reklamowanie nazwy, budowanie marki, jej grafizacja itd.) pozwalają na użycie przyimka (np. "pod") zapisanego dużą literą.
W wyrażeniu "Arturowy samochód" imię użyte w formie przymiotnika dzierżawczego piszemy wielką literą.
W odpowiedzi na trzecie pytanie powołujemy się na Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego, który wskazuje, że od nazwy Prus nie tworzy się formy żeńskiej.

Poradnia

28.02.2020

Wielka czy mała litera w nazwach wydarzeń?

Dzień dobry, zwracam się do Państwa z moimi wątpliwościami językowymi. Który z zapisów jest poprawny?
28 Finał Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy czy 28 finał Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy, XII sesja Rady Miasta Ostrołęka czy XII Sesja Rady Miasta Ostrołęka? Chodzi o to, czy w takich nazwach słowa, takie jak „sesja” czy „finał”, trzeba zapisać małą literą czy dużą. Czy też obie wersje są poprawne?
Która z wersji jest poprawna? Ulicami miasta przeszedł Orszak Trzech Króli czy ulicami miasta przeszedł orszak Trzech Króli? Czy możemy pisać słowo „orszak” dużą literą w przypadku, gdy wyrażenie „Orszak Trzech Króli” potraktujemy jako nazwę własną wydarzenia?

Zgodnie z zasadami ortografii wielką literą piszemy nazwy indywidualne wydarzeń cyklicznych, imprez międzynarodowych lub krajowych. 
Niewątpliwie nazwą indywidualną, funkcjonującą jako nazwa własna, jest Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy. Trzeba jednak rozważyć, w jaki sposób zapisywać corocznie organizowane zbiórki pieniężne, czyli "finały" Orkiestry. Zależy to od intencji tworzącego nazwę i ją zapisującego. Jeśli osoba ta nadaje wydarzeniu specjalny tytuł i tworzy nazwę indywidulaną (własną), to wówczas należy zapisać ją wielkimi literami - 28. Finał Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy.
Zapisy wielką literą na stronie WOŚP w rodzaju: "W czasie 28. Finału gramy dla zapewnienia najwyższych standardów diagnostycznych i leczniczych w dziecięcej medycynie zabiegowej",  "W ciągu 27 Finałów WOŚP Orkiestra zebrała i wydała na wsparcie polskiej medycyny sumę ponad 1,1 mld PLN"  (https://www.wosp.org.pl/final) wskazują, że organizatorzy nazwę potraktowali jako własną. Analiza pisowni w różnych tekstach (zgromadzonych w zasobach internetowych, w korpusach języka polskiego) potwierdza, że częściej pojawia się "Finał" zapisany wielką literą.
W wypadku nazwy Orszak Trzech Króli człon drugi (Trzech Króli) jako nazwa święta zapisywany jest wielkimi literami, natomiast pisownia członu pierwszego (orszak) może być różna. Zasadniczo omawiana nazwa nie wyróżnia wydarzenia jako jednostkowego, indywidualnego. Orszaki Trzech Króli odbywają się w wielu miastach, na co wskazuje podawany przykład: Ulicami miasta przeszedł orszak Trzech Króli. W takim użyciu orszak rozumiany jako 'grupa osób uczestniczących w uroczystym wydarzeniu' możemy zapisać małą literą. 
W ostatnich latach Orszak Trzech Króli jako wydarzenie zyskało wymiar odrębnej formy kulturowo-religijnej, obrzędu charakterystycznego dla obchodów święta Trzech Króli. W związku z tym jego nazwa jest traktowana jako nazwa własna i zapisywana w całości wielkimi literami - Orszak Trzech Króli.
Podobnie rzecz ma się z sesją. Jeśli nie ma ona specjalnego charakteru, to jest nazwą pospolitą. Jako taka jest zapisywana małą literą, np. XII sesja Rady Miasta Ostrołęka.

Poradnia

28.02.2020

Pisownia nazw imprez sportowych

Który zapis będzie poprawny:
1. W 2018 r. zdobyłem mistrzostwo Polski w pływaniu stylem motylkowym.
2. W 2018 r. zdobyłem Mistrzostwo Polski w Pływaniu stylem motylkowym.
3. W 2018 r. zdobyłem Mistrzostwo Polski w Pływaniu Stylem Motylkowym.

W zapisie imprez sportowych stosujemy wielkie litery wtedy, gdy podajemy pełną nazwę, która jednoznacznie identyfikuje wydarzenie sportowe i nadaje mu charakter jednostkowy, wyróżniający. W pozostałych wypadkach stosujemy zapis małą literą. W podanym zdaniu nie mamy do czynienia z nazwą jednostkowego wydarzenia sportowego. Zalecamy zatem zapis: W 2018 r. zdobyłem mistrzostwo Polski w pływaniu stylem motylkowym.

Poradnia

27.02.2020

O zapisie wyrażeń "dziadek nie dziadek", "mąż nie mąż"

Dzień dobry
Szanowni Państwo, mam pytanie następujące: Chcę użyć w odniesieniu do mężczyzny, którego w rodzinie nazywa się dziadkiem, choć nim tak naprawdę nie jest, określenia: dziadek-nie dziadek. Czy taka konstrukcja jest dopuszczalna, czy też może pisownia powinna być inna? Z góry dziękując za odpowiedź, pozdrawiam.

Jeśli chce Pan użyć przedstawionej konstrukcji, to oczywiście może Pan to zrobić. W relacjach familijnych, nieoficjalnych konstrukcja ta jest jak najbardziej odpowiednia. Sposób jej zapisu reguluje zasada ortograficzna, którą zamieszczamy poniżej:
Partykuła nie, pisana jest osobno, jeśli występuje między identycznymi formami, tworzy wyrażenie uogólniające lub wskazujące na niepewność co do opisywanego obiektu, np.: Pogoda nie pogoda, pracować trzeba; Święto nie święto, zawsze ubiera się elegancko; Spojrzał na mnie przenikliwym wzrokiem ten jej mąż nie mąż.
Zgodnie z podaną zasadą powinien Pan używać zapisu "dziadek nie dziadek".

Poradnia

27.02.2020

Proszę się rozpłaszczyć...?

Czy poprawne jest wypowiedzenie: Proszę się rozpłaszczyć (czyli zdjąć płaszcz czy okrycie wierzchnie)?

Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN użycie czasownika "rozpłaszczyć się" w znaczeniu `zdjąć płaszcz, okrycie`uznaje jednoznacznie za błędne. Słownik języka polskiego PWN kwalifikuje ten czasownik jako potoczny (sjp.pwn.pl). Wielki słownik języka polskiego opatruje słowo "rozpłaszczyć się" kwalifikatorami: potoczny, żartobliwy, niepoprawny (kwestionowany) (wsjp.pl).
Powyższe informacje wskazują, że zakres użycia rozpatrywanego czasownika jest ograniczony do sytuacji nieoficjalnych, towarzyskich, familiarnych itp., w których dopuszcza się zabawę, żartobliwą grę słowną opartą na dwuznaczności tego czasownika. W sytuacjach oficjalnych, w których wymaga się używania form poprawnych pod względem językowym, radzimy nie używać zdania "Proszę się rozpłaszczyć", lecz sformułować prośbę inaczej, np. "Proszę zdjąć płaszcz".

Poradnia