Poradnia

Pytania i odpowiedzi

 

06.02.2020

"Rojenia" - archaizm czy neologizm?

Dzień dobry!
Czy słowo "rojenia" uznajemy w języku polskim za archaizm, czy neologizm?
Dziękuję za odpowiedź.

Słowo "rojenie" (używane częściej w mianowniku lmn. jako rojenia) oznacza 'marzenie o czymś, co jest prawie niemożliwe do osiągnięcia; mrzonkę' (wsjp.pl). Utworzone zostało w sposób regularny od czasownika "roić". Przez niektóre słowniki języka polskiego kwalifikowane jest jako książkowe, co oznacza, że słowo jest używane w języku pisanym w celu podniesienia stylistycznych walorów tekstu.
"Rojenie" nie jest archaizmem, choć jego historia sięga XVI w., ani neologizmem. Należy do zasobu słownictwa używanego rzadziej.

Poradnia

05.02.2020

Najjadowitszy czy najbardziej jadowity?

Dzień dobry, chciałabym dowiedzieć się, czy któraś z tych form najwyższego stopnia przymiotnika jest "bardziej poprawna" - "najjadowitsze" czy "najbardziej jadowite"? Której powinniśmy używać, by odznaczała się najwyższą starannością o poprawność językową?

W rozstrzygnięciu wątpliwości może pomóc słownik języka polskiego online (wsjp.pl), z którego warto skorzystać.
Słownik podaje sposób odmiany stopnia równego "jadowity" i stopnia wyższego "jadowitszy", a zarazem jego postać ( https://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=32736&id_znaczenia=3976229&l=12&ind=0). Forma "jadowitszy" wskazuje, że stopień najwyższy przymiotnika ma postać "najjadowitszy". Jest bardziej staranny niż opisowe "bardziej jadowity".
Taką samą formę stopnia wyższego podaje Słownik gramatyczny języka polskiego online: http://sgjp.pl/leksemy/#112407/jadowity

Poradnia

20.01.2020

Empatyzować czy empatyzować się?

Dzień dobry,
chciałabym się dowiedzieć, która forma jest poprawna: emaptyzować z kimś czy empatyzować się z kimś?

Słowniki języka polskiego nie notują czasownika „empatyzować”, tym samym nie podają też jego rządu, czyli łączliwości składniowej, w jakiej występuje.
Czasownik ten jest natomiast poświadczony w tekstach specjalistycznych (psychologicznych), również niespecjalistycznych. Znaczeniem nawiązuje do rzeczownika empatia: psych. `zdolność do współodczuwania z inną osobą jej emocji i rozumienia jej stanów psychicznych` (https://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=1582&ind=0&w_szukaj=empatia).
Jeśli chodzi o składnię tego czasownika, to utrwala się konstrukcja „empatyzować z kimś”, na co wpływ ma też zapewne analogia do czasownika sympatyzować (sympatyzować z kimś), również odrzeczownikowego, z podobnego pola tematycznego (emocji, stanów psychicznych).

Poradnia

17.01.2020

Przecinki zbędne i niezbędne

Szanowni Państwo, uprzejmie proszę o informację, czy w poniższym zdaniu przecinki są zbędne, czy też potrzebne (ewentualnie dopuszczalne jako fakultatywne):
"W porównaniu z literaturą średniowieczną - parenetyką, latopisarstwem czy hagiografią - opisy śmierci grzeszników (,) pojawiające się w polemice międzywyznaniowej (,) mają wymiar zdecydowanie mniej uniwersalny".
Chodzi o to, czy zakres rzeczownika "opisy" został wystarczająco wyznaczony przez "śmierci grzeszników", a fraza imiesłowowa jest tylko dopowiedzeniem, czy też całość wyznacza zakres wspomnianego rzeczownika.
Do jakiej zasady interpunkcyjnej można się odwołać? Będę bardzo wdzięczny za odpowiedź.

Sposób wprowadzenia przecinków do zdania, które Pan podaje zależy od intencji komunikacyjnej nadawcy. Trudno nam rozstrzygać, czy nadawca traktuje część zdania ("pojawiające się w polemice międzywyznaniowej") jako wtrącenie czy też integralną część frazy "opisy śmierci grzeszników". Można przyjąć, że imiesłów "pojawiające" może zarówno otwierać wtrącony człon zdania (przydawka dopowiadająca, rozwijająca treść), jak i stanowić przydawkę integralną wyznaczającą zakres wyrazu "opisy...".
A zatem, w zależności od intencji nadawcy możliwe jest zdanie z przecinkami we wskazanym miejscu, jak i bez przecinków.
Jeśli chodzi o zasady interpunkcji, trzeba by podać dwie różne: 90.J.6 z Zasad pisowni i interpunkcji opracowanych przez Edwarda Polańskiego (dostępna online: https://sjp.pwn.pl/zasady/390-90-J-6-Wtracone-czlony-zdan-zlozonych-i-pojedynczych;629810.html) oraz punkt 96 z Zasad pisowni polskiej i interpunkcji S. Jodłowskiego i W. Taszyckiego.

Poradnia

17.01.2020

Jak zapisać nazwy kierunków studiów?

Uprzejmie proszę o odpowiedź, w jaki sposób zapisujemy nazwy kierunków studiów. Dotyczy użycia dużych i małych liter na początku wyrazów. A zatem - które wyrażenie zostało zapisane poprawnie: chemia medyczna, Chemia medyczna, Chemia Medyczna? Pozdrawiam.

Zasady pisowni i interpunkcji nie normują sposobu zapisu nazw kierunków wśród kategorii wyrazów i połączeń wyrazowych, które należy pisać wielką literą. Zatem nazwy w rodzaju chemia medyczna, filologia polska zapisujemy małą literą. Niemniej, jeśli chciałby Pan podkreślić szczególne znaczenie nazwy kierunku, wyrazić własną postawę (np. sentymentalną) wobec nazwy, może ją Pan zapisać wielką literą. Zasady pisowni dopuszczają użycie wielkiej litery ze względów uczuciowych i grzecznościowych. W pozostałych użyciach stosuje się zapis małą literą.

Poradnia

17.01.2020

Spójnik "ani" w zdaniu zaprzeczonym

Szanowna Poradnio,
czy stosowanie spójnika "i" zamiast "ani" w przeczeniach jest dozwolone? Kilka przykładów:
Nie lubię cię i nie kocham.
Nie daję się apatii i zwątpieniu.
Nie mam już problemów z pamięcią i koncentracją.

Podnoszoną przez Pana wątpliwość jednoznacznie rozstrzyga Słownik poprawnej polszczyzny. Człony równorzędne w zdaniu zaprzeczonym łączy spójnik „ani” (Nie lubię cię ani nie kocham, Nie daję się apatii ani zwątpieniu). Zatem w zdaniach zaprzeczonych, które Pan podaje (oraz podobnych) niewłaściwe jest używanie spójnika „i”. Spójnik „i” łączy człony równorzędne w zdaniach twierdzących.
Dodajmy, że spójnik „ani” występuje częściej w wersji podwojonej, tzn. "ani ..., ani" (Nie lubi ani kawy, ani herbaty).

Poradnia

17.01.2020

Rozpocząć od czy w...?

Szanowna Poradnio!
Czy to prawda, że przed czasownikami zacząć i rozpocząć nie należy używać przyimka od, tylko w? Taką informację uzyskałam od znajomej polonistki - tłumaczyła to tym, że zacząć i rozpocząć wymagają konkretnego umiejscowienia w czasie, np. w zdaniu: Od 1930 roku zaczął się rozwój śląskiej kinematografii przyimek od ma zastąpić w.
Będę wdzięczna za rozwianie moich wątpliwości.

Czasowniki "zacząć" i "rozpocząć" nie zawsze wymagają wyrażenia określającego konkretny czas (rok, miesiąc). Można coś rozpocząć w pewnym momencie, od pewnego wydarzenia itp. (np. Dobra passa drużyny rozpoczęła się od zwycięstwa z przeciwnikiem w Gdyni).
Słownik poprawnej polszczyzny nie wypowiada się na temat ograniczenia połączeń obydwu czasowników z przyimkami "od" i "w". Wskazuje natomiast na konieczność użycia przyimka "w" w konstrukcjach określających czas (np. W przyszłym tygodniu rozpocznie leczenie, W 1930 zaczął się rozwój śląskiej kinematografii, W marcu rozpoczyna się powrót ptaków). Przyimka "od" używa się w wyrażeniach określających moment początku czegoś (np. Od jutra zaczną się wyjazdy, Od biegania zaczęła zmianę swojego życia).

Poradnia