Poradnia

Pytania i odpowiedzi

kategoria: Odmiana

31.12.2021

Odmiana nazwiska Sprycha

Szanowni Państwo,
Bardzo proszę o potwierdzenie bądź wskazanie poprawnej formy odmiany nazwiska "Sprycha". Czy forma poprawna celownika to Sprysze?
Będę wdzięczna za pomoc.

W odpowiedzi podajemy wzór odmiany nazwiska Sprycha, które odmienia się jak wyraz pospolity kobieta. W celowniku i miejscowniku liczby pojedynczej dochodzi dodatkowo do wymiany głosek ch w sz.
Odmiana w liczbie pojedynczej:
mianownik Sprycha
dopełniacz Sprychy
celownik Sprysze
biernik Sprychę
narzędnik Sprychą
miejscownik Sprysze
Pełny wzór odmiany - w liczbie pojedynczej i mnogiej - można też znaleźć w Słowniku gramatycznym języka polskiego, dostępnym online (http://sgjp.pl/leksemy/#1084279/Sprycha).

Poradnia

30.12.2021

Nazwisko Wowianka w odmianie

Dzień dobry,
Chciałabym zapytać o poprawną odmianę nazwiska Wowianka. Czy na ślub zapraszam Państwa Wowianków?
Z góry dziękuję!

Nazwisko Wowianka (zarówno używane przez mężczyznę, jak i kobietę) odmienia się następująco:
liczba pojedyncza
M. (Jan, Ewa) Wowianka
D. (Jana, Ewy) Wowianki
C. (Janowi, Ewie) Wowiance
B. (Jana, Ewę) Wowiankę
N. (Janem, Ewą) Wowianką
Msc. (o Janie, Ewie) Wowiance
liczba mnoga
M. (Jan i Ewa) Wowiankowie
D. (Jana i Ewę) Wowianków
C. (Janowie i Ewie) Wowiankom
B. (Jana i Ewę) Wowianków
N. (Janem i Ewą) Wowiankami
Msc. (o Janie i Ewie) Wowiankach
Tak więc na ślub zaprosimy Państwa Wowianków.

Poradnia

25.11.2021

Kawałek tortu?

Proszę o poradę, które powiedzenia są poprawne:
kawałek tortu czy kawałek torta, spróbuj tortu czy spróbuj torta?
Pozdrawiam

W obydwu podanych połączeniach rzeczownik tort występuje w dopełniacza. Zgodnie z wzorem odmiany forma dopełniacza to tortu. Poprawnym wyrażeniem jest zatem "kawałek tortu", połączenie "kawałek torta" nie jest poprawne i lepiej go unikać. Podobnie jest z drugim połączeniem - wzorcowy charakter ma zwrot "spróbuj tortu".

Poradnia

22.11.2021

Formy zaimków ciebie, siebie, mnie

Dzień dobry,
Poproszę o informacji o poprawności formy siebię, ciebię, mnię z ę w wygłosie. Pamiętam te formy z dzieciństwa i w wymowie je użytkuję. Wygłosową unosowioną samogłoskę wskazują też rosyjskie formy себя, тебя, меня, zakończone „я”. Jak wiadomo w X wieku unosowione e we wszystkich językach słowiańskich zamieniło zależnie od systemu ortografii „ja”, „ia”, „я”.
Pozdrawiam

Pod względem ortograficznym i ortoepicznym formy siebię, ciebię i mnię są niepoprawne, niezgodne z współczesnymi normami języka polskiego. Normy te (jako wzory poprawnej odmiany zaimków) podawane są w słownikach poprawnościowych, słownikach języka polskiego, zasadach wymowy polskiej, a także w naukowych opracowaniach normatywnych. Wydaje się, że doszło tu do pomylenia form zaimków z ich krótszymi odpowiednikami: cię, się, ewentualnie mię.
Formy siebię, ciebię i mnię są niepoprawne i niezgodne nie tylko z normą wzorcową, ale także użytkową języka polskiego. Od dawna jedyne poprawne formy biernika wymienionych zaimków mają postać: siebie, ciebie, mnie. Podaje je Stanisław Szober w Słowniku poprawnej polszczyzny z 1948 roku. Dołączamy link do wersji elektronicznej: https://rcin.org.pl/dlibra/publication/33626/edition/36190/content
Wystarczy odszukać hasła: JA, TY, SIEBIE i zapoznać się z informacją na temat normy językowej w zakresie ich odmiany i pisowni. Jedyne poprawne formy to: siebie, ciebie, mnie (mię). Oczywiście, tylko takie fomy notuje współczesny Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego (wyd. 2007 r.).
Te same informacje znajdzie Pan w przedwojennym Słowniku ortoepicznym Stanisława Szobera (https://polona.pl/item/slownik-ortoepiczny-jak-mowic-i-pisac-po-polsku,ODU1MTU2MQ/474/#info:metadata) w hasłach: JA, TY, SIEBIE.
Można też sięgnąć także do Gramatyki języka polskiego Onufrego Kopczyńskiego z 1817 r. lub do wcześniejszych prac tego autora. Podajemy link do wersji elektronicznej: https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/doccontent?id=253423
Na stronach 79-80 widnieje informacja o odmianie zaimków, między innymi o formach: siebie, ciebie, mnie, które są poprawne fonetycznie i ortograficznie.
Żadna z uchwał ortograficznych nie zmieniała postaci omawianych zaimków.

Poradnia

18.11.2021

Sergiy Lysyy - odmiana ukraińskiego imienia i nazwiska

Witam,
bardzo proszę o pomoc w prawidłowej odmianie przez przypadki imienia i nazwiska. Sergiy Lysyy (ukraiński akwarelista).
Dziękuję za poprzednie porady i serdecznie pozdrawiam.

Zacznijmy od tego, że podane imię i nazwisko jest zapisane w transkrypcji angielskiej. W tekstach polskich natomiast przyjmuje się inne zasady transkrypcji, uwzględniające specyfikę fonetyczną i fleksyjną języka oryginału. Taki zapis (transkrypcja angielska) powoduje pewien problem z zapisem form fleksyjnych w odmianie. Generalnie w odmianie nazwisk słowiańskich obowiązuje spolszczenie końcówek, co może budzić kontrowersje przy zapisie angielskim.
Po tym wyjaśnieniu podajemy odmianę. Imię Sergiy: dopełniacz Sergiya, celownik Sergiyowi, biernik Sergiya, narzędnik Sergiyem, miejscownik o Sergiyu. Z kolei nazwisko Lysyy odmieniać się będzie według wzoru rzeczownikowego odmiany nazwisk polskich (jak np. nazwisko Bugaj): dopełniacz Lysyya, celownik Lysyyowi, biernik Lysyya, narzędnik Lysyyem, miejscownik Lysyyu. Trzeba mieć jednak na uwadze, że ten zapis form odmienionych jest swego rodzaju hybrydą i może budzić wątpliwości w odbiorze.

Poradnia

14.10.2021

odmiana nazwy jedlnia-letnisko

Szanowni Państwo,
proszę uprzejmie o pomoc w ocenie poprawności językowej odmiany nazwy (miejscownika) mojej rodzinnej miejscowości "Jedlnia Letnisko". Jest to wieś położona w województwie mazowieckim, w powiecie radomskim, w gminie Jedlnia-Letnisko. Na lokalnym forum internetowym regularnie podnoszona jest ta kwestia, gdyż rodowici mieszkańcy (różne pokolenia, począwszy od osób, które edukację podstawową rozpoczynały w latach 60. XX w, a skończywszy na tych, którzy rozpoczynali ją kilka, kilkanaście lat temu) skłaniają się ku wersji, że drugi człon nazwy miejscowości, według tego, co wpajano im w szkole, jest nieodmienny (i w miejscowniku brzmi: Jedlni Letnisko, a nie: Jedlni-Letnisku), jest wyjątkiem od reguły, według której obydwa człony nazwy miejscowości są odmieniane (w Skarżysku-Kamiennej, w Rucianem-Nidzie, w Rabce-Zdroju, w Środzie Wielkopolskiej itp.). Rozstrzygnięcia problemu nie ułatwia fakt, że tablice informacyjne na budynkach użyteczności publicznej podają: Ochotnicza Straż Pożarna w Jedlni-Letnisko, Publiczna Szkoła Podstawowa w Jedlni-Letnisko itd. przykład: https://pspjedlnia.edupage.org/ [1]
Chciałabym poprosić o pomoc w rozwiązaniu tej kwestii bądź wskazanie rzetelnych źródeł pozwalających określić, która forma jest poprawna i - jeśli to możliwe - z jakiego powodu mogła powstać rozbieżność wersji, dotycząca miejscownika nazwy Jedlnia-Letnisko.
Z poważaniem.

Obydwa człony nazwy Jedlnia-Letnisko odmieniają się, wobec czego nie można mówić o odstępstwie od reguły i nieodmienności drugiego członu. Podana nazwa miejscowa ma postać zestawienia, jego części odmieniają się tak jak pojedyncze wyrazy: Jedlnia oraz Letnisko. Zasady odmiany nazw miejscowych podaje między innymi Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN (red. Andrzej Markowski). Sposób odmiany nazw miejscowych poświadczony jest również w Urzędowym wykazie nazw miejscowości (http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/urzedowy_wykaz_nazw_miejscowosci_2015.pdf), w którym widnieje forma dopełniacza: Jedlni-Letniska.
Trudno nam podać przyczynę rozbieżności, o których Pani pisze. Wszystko wskazuje na to, że są to warianty nazwy powstałe w lokalnym środowisku. Na marginesie można dodać, że nazwa miejscowa o podobnej budowie: Żarki-Letnisko jest bez problemu odmieniana przez lokalną społeczność, co znajduje odbicie na stronach internetowych związanych z tą miejscowością.

Poradnia

14.10.2021

Mezoregion gór świętokrzyskich

Szanowni Państwo,
jak poprawnie zapisać, „Kielce leżą w mezoregionie Gór Świętokrzyskich” czy „Kielce leżą w mezoregionie Górach Świętokrzyskich”? Kluczem jest, by w tym zdaniu użyć słowa
objaśniającego „mezoregion”, zważywszy na fakt, że Góry Świętokrzyskie jako mezoregion nijak się mają do Gór Świętokrzyskich jako gór, które przychodzą na myśl jako pierwsze
i zapewne jedyne.
Dziękuję za odpowiedź.

Wyraz mezoregion nie należy do słownictwa ogólnego, tak więc jego użycie w tekście niespecjalistycznym jest dyskusyjne. Trzeba bowiem postawić sobie pytanie, czy będzie przez odbiorcę, który nie ma wiedzy specjalistycznej z geografii fizycznej właściwie odebrane, czy będzie miało walor „objaśniający”, o którym Pan wspomina.
Aby odpowiedzieć na pytanie o poprawną budowę składniową, należałoby więc w pierwszej kolejności precyzyjnie określić znaczenie słowa mezoregion, jego typowy zakres użycia, połączenia z innymi wyrazami, które wskazują na składnię tego typu połączeń (pozwalają ją ustalić). Nie mamy wiedzy specjalistycznej, niemniej wydaje się, że mezoregion należy do grupy określeń typu megaregion, makroregion, region. A zatem można użyć konstrukcji: „Kielce leżą w mezoregionie Gór Świętokrzyskich", „Kielce leżą w obrębie mezoregionu Gór Świętokrzyskich". Konstrukcja „Kielce leżą w mezoregionie Górach Świętokrzyskich" nie jest gramatycznie poprawna.

Poradnia