Poradnia

Pytania i odpowiedzi

kategoria: Wymowa

13.10.2021

PGR, AGD - zapis a wymowa

Dzień dobry!

Po obejrzeniu filmu pt. "Wino truskawkowe" (reż. Dariusz Jabłoński) uprzejmie proszę o pomoc z dwoma problemami językowymi.

1. Czy literę "G" w słowach typu AGD, AGH lub PGR można wymawiać na dwa sposoby, tj. jako "ge" lub "gie"? Który z tych sposób jest lepszy? Od dzieciństwa używałam wyłącznie tej drugiej formy, ale teraz zauważyłam, że słowniki notują przymiotnik "pegeerowski", a nie "pegieerowski".

2. Jeden z bohaterów filmu mówi: "Nalejcie mi kroplę, bo przemarzłem. Na zimę będzie trzeba co z karoserią". Czy to drugie zdanie jest poprawne? Czy zamiast "co" nie powinno być tam "coś"? Jak sądzę, w domyśle jest tam czasownik "zrobić".

Odpowiedź na Pani pytania można zacząć od tego (pytanie 1), że literę g(G) w polskim alfabecie wymawiamy jako "gie", dlatego też skrótowce wymawia się jako np. agiede (AGD). Taka wymowa jest zgodna z normą wzorcową języka polskiego. Wymowę z "ge" trzeba by uznać za potoczną, niestaranną. Przymiotnik pegeerowski, także rzeczownik pegeer, słowniki notują w tej postaci, co jednak nie oznacza, że należy je wymawiać zgodnie z zapisem. Wielki słownik poprawnej polszczyzny (red. Andrzej Markowski) oraz Wielki słownik języka polskiego online (wsjp.pl) podają wymowę: pe-gie-erowski, pe-gie-er. Wymowę typu pe-ge-er uznaje się za błędną.
Film "Wino truskawkowe" wykorzystuje potoczną odmianę polszczyzny, w związku z tym konstrukcje językowe używane w dialogach mają taki właśnie charakter. Warto nadmienić, że obecnie w języku wyróżnia się dwa poziomy normy: wzorcową i użytkową (potoczną). W zależności od sytuacji mówienia, cech bohatera filmu pod względem funkcjonalnym poprawne mogą być różne formy językowe. W sytuacji oficjalnej, wzorcowej podane zdanie będzie oczywiście zbudowane inaczej.

Poradnia

09.04.2021

Jak wymawiać nazwę plemienia Kiowa?

Szanowni Państwo,
czy dopuszczalna jest wymowa nazwy indiańskiego plemienia Kiowa po polsku jedynie - "kiowa", a niepoprawna jest wymowa "kajoła"?
Z poważaniem

Reguły wymowy obcych nazw własnych nie są jednoznaczne: mogą być one wymawiane z nawiązaniem do wymowy oryginalnej albo do polskiej, bliższej ich zapisowi. Czynnikami, które należy brać pod uwagę są m.in.: stopień przyswojenia nazwy obcej, istnienie w języku polskich odpowiedników. Jeśli chcemy pozostać przy wymowie obcej, trzeba najpierw prawidłowo ustalić język, z jakiego wywodzi się dana nazwa i zastosować właściwe reguły fonetyczne. W wypadku nazwy Kiowa należy wziąć przede wszystkim pod uwagę to, czy określony sposób wymowy pozwoli na identyfikację tego plemienia, na skojarzenie wymowy z odpowiednim plemieniem. Kierując się tymi zasadami, należałoby stosować wymowę bliską oryginalnej, czyli na gruncie języka polskiego nazwa etniczna Kiowa będzie wymawiana jako [kajoła].

Poradnia

09.04.2021

Wymowa nazw plemion: Odżibwejowie, Czipewejowie

Szanowne Panie,
jak lepiej wymawiać wyrazy "Odżibwejowie" i "Czipewejowie" - czy ze środkowym "w", czy "ł"?
Z wyrazami szacunku

Nazwy plemion (etnonimy) Odżibwejowie i Czipewejowie są polskimi odpowiednikami form obcych: Ojibwa i Chippewa. W literaturze przedmiotu nazwa Odżibwejowie występuje również w innej spolszczonej postaci – Odżibuejowie i jest wymawiana z u niezgłoskotwórczym po głosce b (jak w wyrazie auto). Spolszczone nazwy, które Pan przytacza, wymawiane są zgodnie z ich zapisem literowym, ze spółgłoską w.

Poradnia

04.02.2021

Jak wymawiać dawne e (é) w rymach?

Szanowni Państwo,
Nurtuje mnie następująca sprawa:
W "Zemście" A. Fredry występują kilkukrotnie rymy takie jak:
(...) cóż to znaczy?
(...) nie inaczéj
(...) nie inaczéj
(...)rozpaczy.
Interesuje mnie jak poprawnie wymówić wyraz posiadający akcent nad literą "e"? Czy wymawiamy "inaczy" czy "inaczyj"? i jak ewentualnie wygląda zapis fonetyczny tego słowa?

W cytowanym tekście kreska nad literą e nie oznacza akcentu. Jest to zapis ścieśnionej, zwężonej (podwyższonej) wymowy e (é), która była właściwa dla dawniejszej polszczyzny i dobrze utrzymywała się w zakończeniu wyrazu na -ej. Po spółgłoskach twardych i stwardniałych (np. cz) samogłoska ta była wymawiana jako y, a po spółgłoskach miękkich jako i. W pozycji rymowej wyraz inaczéj wymawiany był jako inaczyj. Wymowa inaczy, o której Pan pisze, byłaby właściwa raczej dla gwar niż dla języka literackiego, który reprezentuje "Zemsta" Aleksandra Fredry.

Poradnia

22.09.2020

O wymowie webinarium

Jak powinno się wymawiać słowo "webinarium" - przez "w" czy przez "ł"?

Informację na ten temat można znaleźć w Wielkim słowniku języka polskiego PAN w wersji online (https://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=99323). Słownik podaje, że rzeczownik webinarium (tak samo jak webinar) może być wymawiany dwojako: z zachowaną w nagłosie głoską „w” lub z tzw. u niezgłoskotwórczym, czyli „ł” (u̯ebinarium).

Poradnia

22.09.2020

Jak akcentować imiona Arystoteles i Pitagoras?

Szanowni Państwo,
jak wymawiamy nazwiska filozofów: Pitagoras, Arystoteles itd.? Na którą sylabę pada akcent?

Imiona filozofów - Pitagoras i Arystoteles - są akcentowane w sposób typowy dla języka polskiego, czyli na przedostatnią sylabę. Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN podaje, że imię Arystoteles można akcentować również na trzecią sylabę od końca. W innych imionach filozofów: Sokrates, Anaksagoras, Anaksymander, Anaksymenes, Empedokles, Heraklit, Demokryt, Epikur akcent wyrazowy pada również na przedostatnią sylabę.

Poradnia

30.12.2019

Jak wymawiać słowo "himalaizmie"?

Dzień dobry. Chciałabym zapytać, czy forma himalaizmie (wymowa) jest poprawna? W internecie znalazłam różne odpowiedzi. Z góry dziękuję za odpowiedź.

Źródła internetowe mają różną rangę, różnych nadawców (także nieprofesjonalnych), stąd mogą podawać sprzeczne, często niepoprawne dane. Wątpliwości językowe pomagają rozstrzygać słowniki poprawnej polszczyzny i słowniki języka polskiego, dostępne również w wersji online.
Wielki słownik języka polskiego PAN (https://www.wsjp.pl) podaje następującą wskazówkę dotyczącą wymowy miejscownika rzeczownika himalaizm:
Ms. lp wymawiany: [himalaiźmie] lub [himalaizmie].
Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją Andrzeja Markowskiego uznaje za właściwą wymowę [himalaiźmie], natomiast za rzadko występującą, również poprawną, wymowę [himalaizmie].

Poradnia