Poradnia

Pytania i odpowiedzi

 

13.10.2021

Wiele osób... a orzeczenie w zdaniu podrzędnym

Szanowni Państwo,
chciałbym Państwa prosić o poradę gramatyczną ze zdaniem "Wiele osób bardzo by się zdenerwowało, gdyby tylko umiały czytać". Osobiście uważam, że forma `umiały` jest jak najbardziej prawidłowa i zgodna z podmiotem domyślnym `te osoby`, jednakże spotkałem się z komentarzami, że prawidłowa jest forma zgodna z podmiotem `te wiele osób` czyli `umiało`, co dla mnie brzmi dość dziwnie. Która forma jest zatem prawidłowa? I czy odpowiedź może być różna w zależności od regionu?

Podmiot wyrażony połączeniem "wiele osób" wymaga orzeczenia w rodzaju nijakim i takie właśnie orzeczenie występuje w zdaniu nadrzędnym (zdenerwowało). Zasada ta nie obowiązuje już w zdaniu podrzędnym, dlatego można użyć formy "umiały czytać". Zastosowanie orzeczenia "umiało" nie jest błędne, ale forma liczby pojedynczej jest rzadziej używana w zdaniu podrzędnym. W podanym wypowiedzeniu złożonym (oraz podobnych) zaciera się bowiem gramatyczny związek pomiędzy "wiele" a orzeczeniem zdania podrzędnego, natomiast dominuje znaczenie mnogie (mnogość osób).
W przypadku tych konstrukcji nie można mówić o zróżnicowaniu regionalnym, ale istotna jest kompetencja językowa, która gwarantuje zbudowanie poprawnego zdania.

Poradnia

07.07.2021

Archaizm w Bogurodzicy?

Szanowna Poradnio!
Czytając tekst pieśni "Bogurodzica", natknąłem się na zdanie "Tuć się nam zwidziało diable potępienie". Zaciekawiło mnie słowo "tuć". Szukałem go na stronie internetowej PWN i w Słowniku dawnej polszczyzny, lecz nigdzie nie znalazłem wyjaśnienia tegoż wyrazu. Proszę o pomoc.
Z wyrazami szacunku

Słowo "tuć" jest połączeniem zaimka "tu" i skróconej formy zaimka "ć" (ci - jest celownikiem zaimka ty), która pełni funkcję partykuły emfatycznej, wzmacniającej, uwydatniającej pewien aspekt wypowiedzi. Jest to zatem konstrukcja tu-ć. Tego rodzaju połączenia występowały dość często w tekstach staropolskich, dużo jest ich w "Kazaniach gnieźnieńskich" z początku XV w., np.: tedyć, iżeć, na powietrzuć, takoć, jestci.
Podajemy szerszy kontekst, w którym występuje słowo "tuć":
Była radość, była miłość, było widzenie tworca
anjelskie bez końca,
Tuć sie nam zwidziało diable potępienie.

Poradnia

14.06.2021

latarni czy latarń?

Witam,
Chciałabym zapytać Państwa - jak brzmi prawidłowa odmiana w dopełniaczu liczby mnogiej słowa "latarnia" ? Spotkałam się z wersjami które brzmiały: "latarni" oraz "latarń".
Taka podwójna odmiana widnieje też na Wikipedii. Czy obie wersje są prawidłowe czy jednak jedna z nich to wielokrotnie powtarzany błąd?
Bardzo proszę o odpowiedź.
Z góry dziękuję

Odnosząc się do poprawności podanych form, wykorzystujemy dane ze słowników języka polskiego i słowników poprawnej polszczyzny. Generalnie obie formy są możliwe i poprawne, przy czym w niektórych słownikach zwraca się jeszcze uwagę na różnice gramatyczne między nimi. Jako neutralna gramatycznie jest traktowana postać „latarni” (homonimiczna - tożsama - z dopełniaczem liczby pojedynczej), natomiast „latarń” kwalifikowana jest jako charakterystyczna (swoista dla formy dopełniacza liczby mnogiej, odróżniająca go od liczby pojedynczej). Taki opis odmiany rzeczownika "latarnia" podaje np. Wielki słownik języka polskiego (www.wsjp.pl) czy Słownik gramatyczny języka polskiego (www.sgjp.pl).

Poradnia

23.04.2021

Czy pokój może być profesjonalny?

Szanowni Państwo,
od pewnego czasu gnębi mnie pytanie. Chodzi o zwrot, jaki użyłem w ogłoszeniu, mianowicie „mam do wynajęcia PROFESJONALNY pokój”, mając na myśli pokój „z górnej półki” o wysokim poziomie w branży pokoi na wynajem. Moje pytanie - czy wyraziłem się poprawnie i zrozumiale? Czy forma - profesjonalny pokój- jest poprawna i istnieje w języku polskim?
Z góry dziękuję za odpowiedź.

Użycie słowa "profesjonalny" w przedstawionym przez Pana kontekście jest niezbyt fortunne i może być niezrozumiałe. Słowniki języka polskiego podają znaczenie słowa "profesjonalny" jako mające związek z zawodowym wykonywaniem czynności, specjalizacją w określonej dziedzinie, wysoką jakością pracy charakterystyczną dla osób wykonujących ją w jakiejś dziedzinie. Semantyka wyrazu "profesjonalny" nie odpowiada więc sensowi, jaki chciał Pan zawrzeć w ogłoszeniu. Połączenia "profesjonalny pokój" można użyć na oznaczenie pokoju z profesjonalnym sprzętem, przy czym warto wówczas uzupełnić je o dodatkowe określenie, np. profesjonalny pokój do przesłuchań, profesjonalny pokój do terapii, profesjonalny pokój do nagrywania itd.

Poradnia

22.04.2021

Kiwi, kimchi, mereti - rodzaj wyrazów zapożyczonych

Szanowni Państwo,
mam pytanie dotyczące rodzaju gramatycznego słów pochodzących z języków obcych lub języków sztucznych. W jaki sposób nadaje się rodzajnik słowom tłumaczonym z takich języków, jeśli nie mają one końcówek charakterystycznych dla konkretnych rodzajów w języku polskim np. -a dla żeńskiego? Przykładem może być słowo "mereti". Jaki miałoby rodzajnik w języku polskim?
Bardzo dziękuję za odpowiedź.
Z poważaniem

Przy określaniu rodzaju gramatycznego rzeczowników pochodzących z języków obcych za nadrzędne kryterium przyjmuje się zakończenie wyrazu - głoskę, która jest wymawiana jako ostatnia. W niektórych przypadkach bierze się również pod uwagę jego znaczenie.
Rzeczowniki obcego pochodzenia zakończone w wymowie na –a (np. carbonara) traktuje się jako mające rodzaj żeński, zakończone na głoski -e, -i, -o (np. caprese, penne, kimchi, carpaccio) jako nijakie, a kończące się na spółgłoskę jako męskie (quiche - wymowa kisz). Zdarza się, że kryterium formalne krzyżuje się ze znaczeniowym i wyraz zapożyczony nie ma stałego rodzaju, lecz jest dwurodzajowy.
Jeśli wyraz mereti jest rzeczownikiem (znaczenia tego słowa Pani nie podała), to w języku polskim będzie mieć rodzaj nijaki, podobnie jak salami i kiwi.

Poradnia

19.04.2021

Jakiej formy użyć: z... czy ze...?

Dzień dobry!
Czy zdanie "Ze ich związku narodził się syn" jest poprawne?
Przyimka "ze" używa się wtedy, gdy kolejne słowo zaczyna się na spółgłoski. Oczywiście słowo "ich" nie zaczyna się od spółgłoski. Mam jednak wątpliwości, bo słowo "ze" odnosi się przede wszystkim do słowa "związku". Przecież zdanie "Ze związku ich narodził się syn" byłoby poprawne, a jedyna zmiana to przestawienie szyku.
Z poważaniem

O użyciu odpowiedniej postaci przyimka z (ze) decyduje sąsiedztwo następnego wyrazu. Ważne jest więc to, jaka głoska zaczyna ten wyraz. Rozszerzona forma przyimka ze jest używana przed trudnymi do wymówienia grupami spółgłosek, występującymi na początku kolejnego wyrazu. Przyimka ze używa się:
1) przed wyrazami rozpoczynającymi się od spółgłoski: s, z, ś, ź, ż, rz, sz, po których następuje inna spółgłoska (np. ze stawu, ze związku, ze skóry, ze służby, ze Szczecina)
2) wyrazami rozpoczynającymi się od kilku (trzech, czterech) spółgłosek (np. ze wstydu, ze wzruszenia)
3) także przed innymi wyrazami (ze mną, ze mnie, ze snu, ze dwie).
Zasady te podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją Andrzeja Markowskiego.
Dodać trzeba, że niektóre połączenia wyrazowe występują w języku polskim w dwóch poprawnych wariantach, np. ze sobą i z sobą.
Wobec powyższego przed samogłoskami (np. samogłoską i w wyrazie ich) używamy jedynie przyimka o postaci z. Poprawne zdanie brzmi: "Z ich związku narodził się syn". Na marginesie warto zaznaczyć, że zdania "Z ich związku narodził się syn" i "Ze związku ich narodził się syn" to dwa zdania różnie zorganizowane pod względem następstwa wyrazów, które rozpoczynają się innymi literami (głoskami). Trudno je zatem porównywać pod kątem użycia form przyimka: z, ze.

Poradnia

14.04.2021

Spójniki aż i dopóki nie w zdaniu

Szanowni Państwo,
Która konstrukcja jest poprawna?
a) Będziesz siedzieć w kącie, aż nie przeprosisz
b) Będziesz siedzieć w kącie, aż przeprosisz
Do zadania pytania zainspirował mnie spór jutuberski: http://www.youtube.com/watch?v=EqIIFCWWxAg&t=13m54s



W rozstrzygnięciu tego problemu pomoże przytoczenie informacji zawartych w Wielkim słowniku języka polskiego. Słownik ten podaje takie oto znaczenie „aż”: `do czasu, gdy` (https://www.wsjp.pl). Innymi słowy, „aż” wskazuje, że dane zdarzenie, o którym mowa w zdaniu nadrzędnym kończy się wtedy, gdy nastąpi inne, o którym mówi zdanie podrzędne. Przełóżmy to na podane przez Panią zdanie - czynność w zdaniu nadrzędnym ("siedzieć”) zakończy się, gdy wystąpi druga czynność ("przeprosisz”). Konstrukcja ta nie wymaga przeczenia „nie”, tak więc poprawne będzie wypowiedzenie: Będziesz siedzieć w kącie, aż przeprosisz. Trzeba dodać, że Wielki słownik poprawnej polszczyzny uznaje konstrukcję "aż nie" za niepoprawną.
Przeczenie „nie” jest natomiast częścią konstrukcji z „dopóki” (""dopóki nie"), które oznacza w zasadzie to samo, co „aż”. Poprawne byłoby zatem zdanie: Będziesz siedzieć w kącie, dopóki nie przeprosisz.
Prawdopodobnie właśnie z powodu podobieństwa znaczeniowego przeczenie „nie” pojawia się też w zdaniach z „aż”.

Poradnia