Poradnia

Pytania i odpowiedzi

 

27.03.2019

Popodziwiam sobie, popodziwiasz sobie...

Dzień dobry, czy poprawny jest zwrot "popodziwiam sobie"?

Zwrot "popodziwiam sobie" jest poprawny pod względem językowym. Połączenie czasownika popodziwiać z zaimkiem sobie (np. popodziwiam sobie widoki) wskazuje na subiektywny stan podmiotu, który wykonuje czynność - stopień nasycenia podmiotu rezultatami czynności.

Poradnia

24.03.2019

Przysłówek "słono" - stopniowanie

Dzień dobry, mam pytanie, czy przysłówek "słono" można stopniować?

Oczywiście, przysłówek "słono" można stopniować, ponieważ pochodzi od przymiotnika i oznacza jakość stanów, procesów bądź czynności. Przysłówek "słono" stopniuje się w sposób opisowy (analityczny). Ten rodzaj stopniowania wymaga użycia dodatkowego środka leksykalnego (bardziej, najbardziej; mniej, najmniej).
Poprawne formy kolejnych stopni mają postać: bardziej słono (stopień wyższy), najbardziej słono (stopień najwyższy) lub mniej słono (stopień niższy), najmniej słono (stopień najniższy). Podkreślić trzeba, że przysłówka "słono" nie stopniuje się w sposób prosty/regularny.

Poradnia

23.03.2019

Czy można powiedzieć: "większa połowa", "mniejsza połowa"?

Dzień dobry, czy można powiedzieć "większa połowa"?

Wyrażenia "większa połowa" (również "mniejsza połowa") można użyć w określonej sferze komunikacji, w której precyzja semantyczna nie jest najistotniejsza, np. w języku potocznym, codziennym itp. W tej sytuacji połowa jest używana ze znaczeniem potocznym 'jedna z dwu części, na które coś zostało podzielone' (wsjp.pl). W sytuacji komunikacyjnej, w której precyzja znaczeniowa jest ważna, np. w komunikacji naukowej, urzędowej itd. zaleca się stosowanie wyrażeń w rodzaju "większa (mniejsza) część", a nie "większa (mniejsza) połowa", jako że, zgodnie za znaczeniem słownikowym, połowa to 'jedna z dwu równych części jakiejś całości' (sjp.pwn.pl).

Poradnia

23.03.2019

Wyrażenie "pisarki realistki". Z łącznikiem czy bez?

Szanowna Poradnio, który z zapisów jest poprawny: pisarki-realistki czy pisarki realistki (kontekst: Dostrzegają wprawdzie pisarki-realistki klasowe uwarunkowania ludzkiego losu, jednak rozwiązanie sprzeczności społecznych postulują na drodze moralnego odrodzenia społeczeństwa)?

Reguły pisowni z łącznikiem ujmują zasady pisowni i interpunkcji zawarte między innymi w słownikach ortograficznych PWN. Przytaczamy je poniżej z odpowiednimi numerami za Zasadami pisowni i interpunkcji (red. Edward Polański):
51.Pisownia z łącznikiem dwuczłonowych rzeczowników typu laska-parasol, ława-stół, pralka-suszarka, kupno-sprzedaż, cud-dziewczyna.
51.1. Z łącznikiem pisze się zestawienia rzeczownikowe o członach równorzędnych, które oznaczają równoważne cechy lub funkcje osoby lub przedmiotu, np. fryzjerka-kosmetyczka to osoba wykonująca równocześnie dwa zawody wyznaczone członami zestawienia, laska-parasol to przyrząd pełniący równorzędnie funkcje laski i parasola.
51.2. W rzeczownikach złożonych z dwóch różnych członów znaczeniowo nierównorzędnych piszemy wyjątkowo łącznik wtedy, gdy kolejność tych członów została przestawiona, np. herod-baba, cud-dziewczyna, czar-ziele, cud-dieta. Coraz więcej takich konstrukcji pojawia się w polszczyźnie pod wpływem języka angielskiego. Ich pisownia jest niejednolita, dlatego każdy przykład należy traktować indywidualnie i sprawdzać w słowniku.
25. Pisownia zestawień typu artysta malarz, lekarz chirurg, zamachowiec samobójca, pies przewodnik, ryba piła, samochód pułapka, statek cysterna.
Tego typu zestawienia mają pisownię rozdzielną. Człon drugi zestawienia pełni funkcję określenia członu pierwszego, np. artysta grafik to artysta tworzący przede wszystkim grafiki, inżynier górnik to inżynier ze specjalnością górniczą. Stosunek tych członów względem siebie jest znaczeniowo nierównorzędny. Należą tu również takie przykłady zestawień, jak: człowiek encyklopedia, filmowiec dokumentalista, kasza manna, kobieta inżynier, kobieta wampir, kołnierzyk golf, ludzie nietoperze, ludzie strusie, miasto ogród, pilot oblatywacz, poseł sprawozdawca.
Istnieją ponadto zestawienia zawierające nazwiska, typu Małysz skoczek, Grabowski aktor. Konstrukcje tego typu nie występują w polszczyźnie zbyt często, niemniej jednak się zdarzają, np. Małysz kierowca rajdowy cieszy się wśród kibiców nie mniejszą popularnością niż Małysz skoczek narciarski. Wolę Grabowskiego aktora niż Grabowskiego piosenkarza.

Z zasad pisowni wynika więc jednoznacznie, że połączenie, które Pan podaje jest nierównorzędne (człon drugi dookreśla człon pierwszy, wskazuje na pewna kategorię pisarek), a zatem powinien mieć postać: pisarka realistka. Z łącznikiem trzeba by zapisać połączenia: pisarka-aktorka, pisarka-podróżniczka itp.

Poradnia

23.03.2019

Kłopoty z odmianą i pisownią

Dzień dobry! Jestem cudzoziemcem i mam problem z odmianą. Proszę o pomoc i wytłumaczenie uzasadnienia poprawności:
1) Który dopełniacz liczby pojedynczej rzeczownika "żywot" jest poprawny: żywota czy żywotu?
2) Które formy narzędnika liczby mnogiej rzeczowników "wentylator" i "akumulator" są poprawne: wentylatormi czy wentylatorami, akumulatormi czy akumulatorami?
3) Jak brzmi dopełniacz liczby mnogiej rzeczownika "sadz"?
4) Jak piszemy "mało/wydajny": razem czy osobno?

Kolejno odpowiadamy na Pani pytania i wyjaśniamy:
1) jeśli wyraz "żywot" ma znaczenia 'życie, sposób, tryb życia' lub 'istnienie', poprawny jest dopełniacz "żywota" (jest to dopełniacz równy biernikowi); użycie wyrazu z przestarzałym znaczeniem 'opis życia, życiorys' wymaga dopełniacza o postaci "żywotu"
2) poprawne są formy "wentylatorami, akumulatorami"; końcówka -ami jest dominującą i zarazem nowszą końcówką narzędnika liczby mnogiej, a końcówka -mi ma charakter wyjątkowy i jest właściwa tylko niektórym formom (np. liśćmi, nićmi, końmi, sańmi); jeśli pojawia się wątpliwość, czy użyć końcówki -ami czy -mi zawsze lepiej wybrać -ami
3) tutaj nie mamy pewności, o jaki rzeczownik chodzi: czy jest to "sadz", a może "sadza"?
Jeśli jest to "sadz" 'rodzaj skrzyni', to dopełniacz l.mn. ma postać "sadzów" i jest to regularny dopełniacz l.mn. dla rzeczowników rodzaju męskiego. Jeśli to "sadza", to dopełniacz l. mnogiej ma postać "sadzy". Uzasadnienie wynika z przynależności do typu deklinacyjnego i tradycji odmiany tej formy.
4) w tym wypadku formę podaje każdy słownik ortograficzny (mało wydajny; przysłówek piszemy zazwyczaj osobno z imiesłowem przymiotnikowym).
W wypadku problemów z odmianą takich form rzeczownikowych, jakie Pani podaje, można skorzystać ze Słowników języka polskiego, również w wersji online (np. https://sjp.pwn.pl, https://www.wsjp.pl). W artykułach hasłowych są podawane końcówki fleksyjne odpowiednich przypadków.

Poradnia

22.03.2019

Jaką postać ma przymiotnik od nazwy Łąkie?

Szanowni Państwo, jak powinien brzmieć przymiotnik od nazwy miejscowej Łąkie (gmina Lipka)? Czy winno być łąkowskie czy łąckie?
Chciałbym poprosić o pomoc w poprawnej interpretacji w nazwie "Łąkowskie Stowarzyszenie RAZEM w Łąkiem". Tu jest wpis do KRS:
http://www.krs-online.com.pl/lakowskie-stowarzyszenie-razem-w-lakiem-krs-10146430.html Czy tu też nie powinno być Łąckie?
Gdy szukałem interpretacji znalazłem też inne stowarzyszenie "STOWARZYSZENIE BRACTWO ŁĄKOWSKIE " https://rejestr.io/krs/368279/stowarzyszenie-bractwo-lakowskie, ale tu nazwa wywodzi się od nazwy miejscowości Łąki - Łąki Bratiańskie (a nie Łąkie).

Od nazwy miejscowej Łąkie pochodzą obydwa przymiotniki: łąkowski i łącki, obydwa są poprawne pod względem językowym. Jednakże używanie określonej formy jest związane ze zwyczajem językowym (uzusem językowym) rozpowszechnionym w danej społeczności. Przymiotnik od nazwy miejscowej Łąkie (gmina Lipka) zwyczajowo przyjmuje postać łąkowski. Jest to forma utrwalona w różnego typu zapisach odnoszących się do tej miejscowości (np. Łąkowskie Święto Dwóch Jezior, Łąkowskie Stowarzyszenie Razem itd.), co wskazuje, że przymiotnik ma charakter tradycyjny, zwyczajowy i ustabilizowany wśród lokalnej społeczności. Niestety, nie udało nam się odnaleźć użyć przymiotnika łącki w odniesieniu do tej miejscowości. Niemniej użycie formy łącki jest również możliwe, ale prawdopodobnie nie jest ona stosowana w omawianym wypadku. Sądowe zapisy KRS, do których Pan się odwołuje, poświadczają, że formą odpowiednią dla Łąkie (gm. Lipka) jest przymiotnik łąkowski. W wypadku miejscowości Łąkie (również Łąki) położonej w innym miejscu Polski zwyczajowo może być używana druga z form.

Poradnia

22.03.2019

Operuję maszynę czy operuję maszyną?

Szanowni Państwo, ostatnio podczas lekcji języka polskiego pojawił się problem z użyciem i poprawną odmianą wyrażenia operować maszynę. Czy można operować maszynę? Według słownika PWN operować oznacza między innymi 'posługiwać się czymś', w tym wypadku maszyną. Jeśli ten zwrot jest poprawny, to czy jego odmiana w zdaniu będzie wyglądała w następujący sposób? Był zajęty operowaniem maszyny produkującej biały pył. Sprawdziłam odmianę przez przypadki wyrazu maszyna i w dopełniaczu, odmienia się on: operowaniem (kogo? czego?) maszyny. Niektórzy jednak uważają, że poprawną formą jest: Był zajęty operowaniem maszyną produkującą biały pył. Czyje rozumowanie jest poprawne?

Słownik języka polskiego podaje następujące znaczenia czasownika operować (https://sjp.pwn.pl/sjp/operowac;2569832.html):
1. «przeprowadzać operację chirurgiczną»
2. «działać w jakimś miejscu lub na jakimś terenie»
3. «posługiwać się czymś»
4. «dokonywać transakcji finansowych»
5. «przeprowadzać akcję bojową»
6. «o słońcu: grzać, oświetlać jakieś miejsce»
W zależności od znaczenia czasownika łączący się z nim rzeczownik przyjmuje określoną formę (występuje w formie określonego przypadka). Czasownik "operować " w znaczeniu 'posługiwać się czymś' wymaga, aby rzeczownik występował w narzędniku (operować czym?). Natomiast gdy chodzi o czasownik "operować" w znaczeniu 'przeprowadzać operację chirurgiczną', to rzeczownik przyjmuje formę biernika (operować kogo?).
A zatem poprawną postacią zwrotu jest: "operować (czym?) maszyną".

Poradnia