Dzień dobry! Czy wyraz "przysłowiowy" jest poprawny, czy jest tylko bezsensownie utworzonym tworem językowym? Słyszałem, że jest to pleonazm, albowiem gdy nawiązujemy do przysłowia, nie musimy dodawać przymiotnika, który ma to potwierdzać.
Z poważaniem.
Z całą pewnością nie można się zgodzić z opinią, że przymiotnik przysłowiowy jest bezsensownym tworem. Nie zawsze też jego użycie jest niepoprawne. Zacznijmy od znaczenia przymiotnika. Słownik języka polskiego PWN (https://sjp.pwn.pl/sjp/przysłowiowy;2512575) podaje, że przysłowiowy to:
1. `dotyczący przysłowia`,
2. `powszechnie znany`.
Rozbudowane znaczenia oraz przykłady użycia przymiotnika przysłowiowy podaje Wielki słownik języka polskiego PAN (https://www.wsjp.pl/index.php?szukaj=przys%C5%82owiowy&pwh=0); zachęcamy do przestudiowania wszystkich przykładów, a tutaj przytaczamy jedynie skrót:
1. `przypominający swą formą przysłowie` (np. przysłowiowy zwrot, przysłowiowe zdanie)
2. `używane dla wskazania wyrazu, który wchodzi w skład jakiegoś przysłowia` (np. przysłowiowy murzyn, który zrobił swoje)
3. `taki, że wszyscy wiedzą, że obiekt, o którym mowa, ma cechę, która jest wskazywana` (np. uchodzi za przysłowiowy wzór uczciwości )
4. `używane w celu zasygnalizowania, że wyraz lub wyrażenie nadrzędne jest składnikiem jakiegoś związku frazeologicznego lub metafory (np. przysłowiowy gwóźdź do trumny)
Generalnie przymiotnik przysłowiowy używany jest wtedy, gdy chcemy zasygnalizować niedosłowność, metaforyczność treści jakiegoś połączenia. Zgodzić się należy, że często jest zbędnym uzupełnieniem związku frazeologicznego, który - co oczywiste - odznacza się niedosłownością treści. W takich sytuacjach rzeczywiście można mówić o pewnej nadmiarowości znaczeniowej. Jest ona odstępstwem od normy frazeologicznej (nieuzasadnioną innowacją rozwijająca utrwalony skład związku frazeologicznego) traktowanym jako błąd, np. postawić przysłowiową kropkę nad i (odbiorca ma świadomość, że nie chodzi o dosłowną kropkę). Na marginesie, skoro już wywołał Pan pleonazm, to warto zastanowić się w tym kontekście nad wyrażeniem z Pana pytania: "utworzonym tworem" (?).
Poprawne są natomiast użycia, w których przymiotnik przysłowiowy stanowi sygnał odniesienia do związku frazeologicznego czy przysłowia, które nie są przywoływane w całości (znaczenie 1. `dotyczący przysłowia`), np. przysłowiowa baba z wozu (baba z wozu koniom lżej), przysłowiowy wróbel na dachu (lepszy wróbel w garści niż gołąb na dachu). Tego rodzaju zastosowanie potwierdzają liczne przykłady notowane w Narodowym Korpusie Języka Polskiego. Przymiotnik przysłowiowy może też wskazywać na symboliczność jakiejś nazwy, pojęcia (znaczenie 2. `powszechnie znany`), np. przysłowiowa mądrość sowy.
