Poradnia

Pytania i odpowiedzi

 

22.03.2019

Odmiana nazwisk: Kaźmierkiewicz i Detmer

Przy wypisywaniu dyplomu dla zasłużonej rodziny nastąpiła wymiana zdań dotycząca odmiany nazwiska, pojawiły się dwie wersje:
1. dyplom dla rodziny Kaźmierkiewiczów
2. dyplom dla rodziny Kaźmierkiewicz.
Po wymianie zdań wybraliśmy wersję 1. (byłem jej zwolennikiem), gdyż to nazwisko odmienia się jak rzeczownik rodzaju męskiego (osobowy). Słusznie? Która wersja jest poprawna? Proszę o pomoc.
Czy użytkownik nazwiska może wymagać pisowni nieodmiennej, gdy, gdy nazwisko jest odmienne?
Rozumiem, że nazwisko Detmer podlega tym samym zasadom, a więc: zapraszam K.D. Detmerów, idę z K.D. Detmarami, o Detmerach, itd.?

Istotnie, nazwisko Kaźmierkiewicz jest odmienne, wzorem jest odmiana rzeczowników męskich w liczbie pojedynczej i mnogiej (np. rzeczownika piekarz). Zgodnie z tą zasadą poprawna jest forma: rodzina Kaźmierkiewiczów. Odmienność nazwisk nie podlega "negocjacjom", nieodmienność nie mieści się w normie wzorcowej. Dopuszcza się jedynie odstępstwa (nieodmienność) w tekstach urzędowych, ale takie nacechowane stylistyczne użycia (czyli kancelaryzmy) nie są zalecane w komunikacji ogólnej.
Pana przypuszczenie (przekonanie) na temat odmiany nazwiska Detmer jest słuszne - nazwiska zakończone na spółgłoskę odmieniają się według przytaczanego przez Pana wzoru.

Poradnia

04.03.2019

Sporządzono oleat czy...?

Witam serdecznie, czy mogę prosić o pomoc dotyczącą odmiany jednego ze słów. W jaki sposób odmienić słowo "oleat", w zdaniu: Na podstawie badań terenowych sporządzono oleat/oleatę/oleata?
Słowo to jest rodzaju męskiego. Analogia do wyrazu "brat" wskazywałaby na "oleata" jako poprawną formę odmiany, natomiast intuicyjnie właściwą formą wydaje się "oleatę"...

Poprawna jest pierwsza wersja przedstawiona w przytoczonym przez Panią zdaniu, czyli "Na podstawie badań terenowych sporządzono oleat". "Oleat" jest faktycznie rzeczownikiem rodzaju męskiego, ale odmienia się nieco inaczej niż "brat", ponieważ jest rzeczownikiem nieżywotnym, na co wskazuje znaczenie: 'przezroczysty, natłuszczony papier z wykresem części jakiegoś rysunku, zawierający pewne szczegóły, odczytywany po przyłożeniu go do właściwego rysunku, mapy itp.'.
Jako męski rzeczownik nieżywotny "oleat" ma biernik równy mianownikowi (sporządzono kogo? co? oleat), natomiast "brat" jest rzeczownikiem żywotnym i ma biernik równy dopełniaczowi (widzę kogo? co? brata).

Poradnia

01.03.2019

Opona - dawne i nowe znaczenie

Witam, chciałam zapytać, jaką etymologię posiada słowo opona? Czy znaczenie to uległo zmianom?

Zaczniemy od odpowiedzi na drugie pytanie. W ciągu wieków znaczenie wyrazu opona uległo zmianie. Słowniki etymologiczne (Andrzeja Bańkowskiego, Wiesława Borysia) podają, że wyraz opona pochodzi od formy prasłowiańskiej *o(b)pona, która oznaczała 'to, co opięte, rozpięte na czymś, co powleka, opina coś, osłona, powłoka'. Wyraz ten pochodził od czasownika *o(b)pęti o znaczeniu 'opiąć coś,opinać, napinać'. Znaczenie wyrazu "opona" zmieniało się z upływem czasu. W języku staropolskim wyraz ten oznaczał 'kobierzec, kilim, dywan', od XVI wieku również 'zasłonę okrywająca, opinająca coś, okrycie, tkaninę ozdobną, pokrycie, pokrowiec, powłokę'.
Współczesne znaczenie wyrazu "opona" ('rodzaj obręczy gumowej nakładanej na koło pojazdu') pojawiło się na początku XX wieku i jest innowacją semantyczną (znaczeniową). Mamy zatem do czynienia z użyciem wyrazu w nowym znaczeniu specjalnym.

Poradnia

27.02.2019

Jak odmienić nazwisko Szmelter, a jak Saruysz-Wolski?

1. Witam, proszę o pomoc w odmianie nazwiska Szmelter: witam pana Szmeltera czy Szmeltra?

2. Dzień dobry, mam pilne pytanie dotyczące odmiany pierwszego członu nazwiska Saryusz-Wolski. Według mojej wiedzy oba człony powinny być odmieniane (na stronach dot. herbów znalazłam informację, że nie jest to herb, lecz przydomek). Jednak sam właściciel tego nazwiska poprosił na Twitterze, by pierwszego członu "Saryusz" nie odmieniać. Jak należałoby się odnieść do takiej sytuacji?

1. Zgodnie z regułami odmiany nazwisk, Szmelter jako nazwisko słabo przyswojone w języku polskim (obcego pochodzenia), a ponadto mające określoną budowę (zakończone na -er), powinno przyjąć formę Szmeltera. Nazwiska na -er odmieniają się częściej z zachowaniem końcowego -e- (Kromer - Kromera) albo rzadziej z opuszczeniem -e- (np. Szuster - Szustra). Może się jednak zdarzyć, że zwyczajowo jest odmieniane w formie Szmeltra (zależy to m.in. od regionu, w którym mieszkają osoby o tym nazwisku; ponadto ważna jest również rodzinna tradycja odmiany nazwiska).
2. Wskazała Pani w swoim pytaniu czynniki, które bierzemy pod uwagę, rozstrzygając wątpliwości przy odmianie nazwisk dwuczłonowych męskich. Faktycznie, odmiana tego typu nazwisk wymaga sprawdzenia pierwszego członu - jeśli jest to nazwa herbowa lub zawołanie bojowe, a przy tym nie kończy się na -a, wówczas nie podlega odmianie (np. Korab-Brzozowskiego, ale: Nowiny-Konopki). Takie są zasady odmiany nazwisk dwuczłonowych. Kluczowa jest zatem kwestia ustalenia statusu nazwy Saryusz. Podaje Pani, że jest to przydomek, zatem obydwa człony nazwiska trzeba odmieniać.
W sytuacji braku pewności co do pochodzenia pierwszego członu nazwiska (nazwa herbu, zawołanie bojowe cy też inne) wydawnictwa poprawnościowe zalecają traktowanie jej jako odmiennej.

Poradnia

22.02.2019

Przyimek "z" czy "ze" przed skrótowcem SPE?

Mam następującą wątpliwość: jakiej formy przyimka (z czy ze) należy używać przed skrótowcem "SPE" oznaczającym "specjalne potrzeby edukacyjne", który przez profesjonalistów wymawiany jest głoskowo jako "spe"? Będę wdzięczna za pomoc.

Zgodnie z normą językową przed wyrazami rozpoczynającymi się od spółgłoski: s, z, ś, ź, sz, rz, ż, po której następuje inna spółgłoska oraz przed wyrazami rozpoczynającymi się od kilku spółgłosek używa się przyimka o postaci rozszerzonej - "ze". Poprawna forma podanego przez Panią połączenia ma więc postać "ze SPE".

Poradnia

19.02.2019

Co tak naprawdę oznacza słowo "intermodalny"?

Witam, mam dylemat z określeniem "transport intermodalny". Użyłem go w odniesieniu do planowanego portu CPK i okazało się, że sugeruję transport ludzi w kontenerach. A to dlatego, że zgodnie z definicją na Wikipedii (https://pl.wikipedia.org/wiki/Transport_intermodalny) w słowie "intermodalny" rzekomo zawarte jest już odniesienie do transportu TOWARÓW, tylko i wyłącznie.
Uważam, że ta definicja jest błędna (a konkretnie niepełna). W moim odczuciu słowo "intermodalny" oznacza po prostu "łączący różne środki transportu", bez skonkretyzowania czego lub kogo. Np. nie widzę nic złego w wyrażeniu "intermodalny transport pasażerski" lub "Łódź Fabryczna jest dworcem intermodalnym, bo w ramach jednego węzła przesiadkowego pasażerowie (nie towary) mogą wygodnie przesiadać się pomiędzy np. pociągiem i tramwajem". Co tak naprawdę oznacza słowo intermodalny?

Odpowiedź na Pana pytanie rozpoczniemy od przytoczenia odpowiedniej definicji ze Słownika języka polskiego PWN:
transport intermodalny, transport międzygałęziowy jest to 'przemieszczanie ładunków w tej samej jednostce ładunkowej (np. kontenerach) lub pojeździe (np. naczepa, barka) różnymi gałęziami transportu, ale bez przeładunku samego ładunku' (Słownik języka polskiego PWN: http://sjp.pwn.pl/slowniki/intermodalny.html).
Warto zwrócić uwagę, że wyrażenie "transport intermodalny" ma charakter terminu, którego znaczenie jest dokładnie określone i nie powinno podlegać dowolnej interpretacji. Ustawa o transporcie kolejowym z 2003 r. ujmuje transport intermodalny następująco:
Art. 35, p.7. "Ze środków publicznych mogą być finansowane lub współfinansowane inwestycje kolejowe, wynikające z programów rozwoju infrastruktury transportowej, oraz zakup pojazdów kolejowych przeznaczonych do przewozu rzeczy na podstawie jednej umowy o przewóz przy użyciu co najmniej dwóch różnych gałęzi transportu (transport intermodalny)".
Znane nam inne słowniki języka polskiego nie podają definicji słowa intermodalny. Słowo to wywodzi się z języka angielskiego (ang. intermodal) i oznacza 'angażujący dwa lub więcej rodzajów transportu w czasie transportu towarów'. Jak więc można zauważyć, także i w tej definicji istotnym elementem znaczenia jest transport towarów.
Z przytoczonych definicji oraz z analizy zdań, w których pojawia się termin "transport intermodalny" wynika, że ten rodzaj transportu oznacza obecnie transport towarów bez przeładunku, a nie transport osób. W odniesieniu do osób używane jest nadal połączenie "transport pasażerski". Proszę zwrócić uwagę, że w definicji jest mowa o "braku przeładunku ładunku". Stoi to w sprzeczności z ideą, jaką Pan proponuje w odniesieniu do osób. Wątpliwe jest zatem użycie "intermodalny transport pasażerski" a wraz z tym znaczenie słowa "intermodalny", jakie Pan proponuje.

Poradnia

14.02.2019

Kim jest siostrzeniec?

Witam, kim jestem dla mojej cioci, która jest siostrą cioteczną mojej mamy?
Siostrzeńcem? Słownik definiuje "siostrzeńca" jako syna siostry - ale również i tej ciotecznej?

To prawda, że słowniki języka polskiego z reguły podają taką właśnie definicję siostrzeńca ("syn siostry"). Jednak jeśli relacja rodzinna między Pana mamą a jej kuzynką jest dość bliska (znamienna jest tu nazwa "siostry cioteczne") bądź też nazwa ta jest przyjęta w regionie Polski, w którym Państwo mieszkają, to można przyjąć, że jest Pan siostrzeńcem swojej cioci. W sytuacji, o której Pan pisze, można również używać nazwy kuzyn lub krewny. Współczesny język jest dość ubogi pod względem nazw pokrewieństwa, wiele nazw wyszło już z użycia, stąd też brakuje w nim osobnych określeń dla każdej relacji rodzinnej. Nazwa Państwa relacji jest tu kwestią pewnej konwencji.

Poradnia