Poradnia

Pytania i odpowiedzi

 

24.10.2018

Wielka litera i przecinek

Proszę o udzielenie odpowiedzi na 2 pytania.
1. Czy nazwy własne funkcjonujące poza oficjalnym obiegiem też zapisujemy wielką literą?
2. Czy poprawnie postawiono przecinek w zdaniu: 'Podeszli do sterty rzuconych byle jak, bez najmniejszego poszanowania śmieci'?

Nazwy własne piszemy zawsze wielką literą, odstępstwa od tej zasady są błędem. Oczywiście osobną kwestią są świadome odstępstwa od pisowni wielką literą, które podporządkowane są jakiemuś celowi, np. w tekstach artystycznych, tekstach medialnych, reklamowych.
Jeśli chodzi o problem interpunkcyjny, to w przytoczonym zdaniu należy wydzielić przecinkami dopowiedzenie: "Podeszli do sterty rzuconych byle jak, bez najmniejszego poszanowania, śmieci". Jednocześnie sygnalizujemy, że wskazana byłaby - ze względu na poprawność składniową - zmiana szyku (chodzi o "śmieci" w pozycji końcowej): "Podeszli do sterty śmieci rzuconych byle jak, bez najmniejszego poszanowania".

Poradnia

19.10.2018

Czy demontaż i wymiana to synonimy?

Mam pytanie odnośnie dwóch wyrazów "demontaż" i "wymiana" - czy można je stosować zamiennie? Na przykład w takim zdaniu: Demontaż karty bezprzewodowej a wymiana karty bezprzewodowej.

Przy tego rodzaju wątpliwościach (dotyczących znaczenia wyrazów) warto zawsze sięgnąć do słowników (są dostępne także w wersji elektronicznej). Definicje słownikowe wskazują, że wymieniane rzeczowniki różnią się zakresem znaczeniowym, szczegółową treścią:
- wymiana `zastąpienie jakiejś rzeczy inną` (http://sjp.pwn.pl/sjp/wymiana;2539802.html)
- demontaż `rozkładanie maszyn, urządzeń na części lub zdejmowanie z miejsc, w których były zamontowane` (http://sjp.pwn.pl/sjp/demontaz;2554656.html)
A zatem, w podawanym przez Panią kontekście, nie można wyrazów wzajemnie zastąpić: demontaż nie jest tożsamy z wymianą, może jedynie poprzedzać zastąpienie zdemontowanej części inną, czyli jej wymianę.

Poradnia

15.10.2018

Proszę się uśmiechać?

Mam wątpliwość do poprawności zwrotu: proszę się uśmiechać. Myślę, że poprawniejszym będzie zwrot: proszę uśmiechać się.

Zaleca się unikanie zaimka „się” po czasowniku, gdy jest to jednocześnie koniec zdania – taka składnia wskazuje bowiem na wpływy rosyjskie, kalkę składniową z tego języka. Zalecenia dotyczące umieszczania „się” przed czasownikiem nie są jednak kategoryczne, zaimek ten może stać zarówno przed czasownikiem, jak i po nim – każdorazowo trzeba analizować szerszy kontekst użycia, szczegółowe znaczenia całego zdania (zawierającego połączenie typu „się uśmiechać”). Temat szyku zaimka „się” był wielokrotnie poruszany, stąd nie rozwijamy odpowiedzi, lecz odsyłamy do odpowiedzi prof. M. Bańki (w poradni językowej PWN), którego opinię podzielamy (http://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/miejsce-sie-w-zdaniu;1524.html).

Poradnia

14.10.2018

Herto, Szczęsny - jak odmieniać nazwiska?

Mam kilka pytań : Czy nazwisko Herto jest odmienne? Jakiej formy nazwiska Szczęsny powinna używać kobieta?

Nazwisko Herto jest odmienne, o ile jest nazwiskiem mężczyzny. Wzór odmiany odpowiada fleksji rzeczownika żeńskiego twardotematowego w liczbie pojedynczej, np. żona. Przybiera zatem następujące formy: M. Herto, D. Herty, C. Hercie, B. Hertę, N. /z/ Hertą, Msc. /o/ Hercie.
Jeśli zaś chodzi o żeńską formę nazwiska Szczęsny, może mieć postać Szczęsna - jest to bowiem nazwisko przymiotnikowe, które w mianowniku, a także w przypadkach zależnych, przyjmuje końcówki przymiotnika (Anna Szczęsna, Anny Szczęsnej, Annie Szczęsnej, Annę Szczęsną...). Możliwe jest jednak - w zależności od tradycji rodowej - także przyjęcie przez kobietę wersji męskiej nazwiska: Szczęsny. Jednak w takiej sytuacji nazwisko kobiety ("unieruchomione" rodzajowo) przestaje być odmienne (Anna Szczęsny, Anny Szczęsny, Annie Szczęsny, Annę Szczęsny...).

Poradnia

12.10.2018

Larp czy larpa?

Piszę do Państwa z prośbą o poradę w kwestii pisowni słowa larp. Jest to określenie pochodzące od angielskiego terminu live action role-playing game, oznaczające gatunek gier performatywnych. Dzięki uprzejmości Rady Języka Polskiego uznano w 2014 roku, że słowo larp powinno być traktowane jako rzeczownik pospolity, pisany małymi literami. Wciąż jednak nie wiemy, jak należy je odmieniać w języku polskim; czy skoro w mianowniku jest to larp, to czy w bierniku powinna występować również forma larp, czy też larpa?

Zwyczajowo środowisko twórców i graczy używa tej drugiej formy, to znaczy w mianowniku larp, a w bierniku larpa. Wątpliwość co do słuszności tej odmiany została jednak przedstawiona przez jednego z redaktorów naszej publikacji konferencyjnej i spowodowała niemałe kontrowersje, dlatego postanowiliśmy zwrócić się z całą sprawą do Państwa.

Decyzja Zespołu Ortograficzno-Onomastycznego Rady Języka Polskiego, o której wspomina Pani w mejlu, pozwala traktować skrótowiec larp jako rzeczownik pospolity - i to w zasadzie odpowiada na Pani wątpliwości. Wyraz larp należy odmieniać według deklinacji rzeczowników męskich nieżywotnych i uwzględnić dwa poziomy normy: wzorcową (stosowaną w tekstach pisanych, oficjalnych) oraz użytkową (stosowaną w komunikacji nieoficjalnej, potocznej). Forma oficjalna, staranna wymaga użycia w bierniku końcówki mianownika (larp), natomiast forma potoczna może przybrać postać dopełniacza (larpa). Obie formy są zatem poprawne we wskazanych zakresach użycia.
Rzeczownik larp zachowuje się pod względem fleksyjnym tak, jak duża grupa rzeczowników nieżywotnych (zwłaszcza nowszych), które w polszczyźnie potocznej przyjmują końcówkę -a w bierniku, np.: kotleta, hamburgera, smsa (możliwe już także: esemesa). Forma ta wydawać się może powszechniejsza, ponieważ wymieniane rzeczowniki rzadziej pojawiają się w tekstach pisanych, oficjalnych, tym samym rzadziej można spotkać ich wzorcową postać (zjeść kotlet, hamburger, wysłać sms/ esemes).

Poradnia

12.10.2018

Odmieniamy nazwisko Hawarra

Zwracam się z pytaniem o to, jak odmienić nazwisko Hawarra?

Hawarra jest nazwiskiem zakończonym na -a, więc odmieniać go należy w liczbie pojedynczej jak rzeczownik rodzaju żeńskiego (np. mirra).
Zgodnie z kolejnością przypadków ma odmianę: Hawarra, Hawarry, Hawarze, Hawarrę, Hawarrą, Hawarze.
W liczbie mnogiej odmienia się według wzoru rzeczowników męskoosobowych: Hawarrowie, Hawarrów, Hawarrom itd.

Poradnia

11.10.2018

Azot wolnodziałający

Mam pytanie dotyczące pisowni wyrażeń typu "długodziałający", "szybkodziałający", "wolnodziałający". Opracowania zalecają pisownię rozdzielną: http://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/dlugo-dzialajace-i-krotko-dzialajace;5515.html

Łączna jest dopuszczalna, gdy "wyrażenia wskazujące na trwałą, a nie doraźną właściwość obiektu". Moje pytanie dotyczy tego, czy szybko/wolnodziałający w wypadku np. nawozu to jego trwała czy doraźna cecha? W Internecie można się spotkać z różną pisownią (np. http://www.grower-solutions.pl/nawozy-szkolkarskie/16-multigro-18-6-184-25kg-otoczkowany-nawoz-wolnod zialajacy.html,
http://www.farma-malecki.pl/index.php?p1283,multicote-4m-15-7-15-2-25kg-haifa- otoczkowany-nawoz-wolnodzialajacy-coated-slow-acting-fertilizer mają pisownię łączną), ale jeszcze więcej przykładów można znaleźć na pisownię rozłączną, więc to o niczym nie świadczy. Ale w czasopismach naukowych, które przeszły przez etap redakcji językowej, z reguły mamy pisownię rozłączną.

Moim zdaniem, jeżeli jak w tym fragmencie: "azot (podstawowy składnik decydujący o wzroście) w dwóch formach, a mianowicie wolnodziałającej (wiązanej w glebie) oraz szybkodziałającej (słabiej wiązanej w glebie)" (za: http://www.fungichem.pl/azofoska-granulowana-3-kg.html) wolnodziałający ma znaczenie 'nawóz z azotem wiązanym w glebie', a szybkodziałający 'nawóz z azotem słabo wiązanym w glebie', można chyba mówić o scaleniu się składników wyrażenia i nowym terminie, a nie tylko o wyrażeniu przysłówek+imiesłów.

Jakie jest stanowisko Poradni w tej sprawie?

Odpowiedź Poradni językowej PWN, którą Pan przytacza (link), powinna wyjaśnić Pana wątpliwości. Jej autor odwołuje się przy tym do zasady pisowni zestawień typu "dziko rosnący", "lekko strawny" zamieszczonej w Nowym słowniku ortograficznym PWN. Z odpowiedzi wynika, że o sposobie pisowni decyduje doraźność bądź trwałość cechy, np. krótkowidzący (krótkowidz) zawsze "krótko" (blisko) widzi; wszystkowiedzący (mądry) zawsze wszystko wie; wysokozmineralizowana - woda mająca zawsze wysoki poziom minerałów; średnionasycona (woda) itd.
Trudno nam wypowiadać się na temat nawozów, czy sposób ich działania jest cechą trwałą czy doraźną, ponieważ nie znamy się na tym, a podane przez Pana wyjaśnienia niewiele nam tłumaczą.
Kolejna rzecz, w przywoływanej przez Pana wypowiedzi prof. Jana Grzeni zawarta jest informacja, że w wypadku wysokiej frekwencji i terminologizowania się przedstawionych połączeń, czyli powstania terminów o precyzyjnym znaczeniu, możliwa staje się pisownia łączna wyrazów (przysłówek+imiesłów). I w tym miejscu Pan, jako znawca tematu, musi odpowiedzieć na pytanie, na ile można potwierdzić łączenie się podanych dwuwyrazowych konstrukcji w jeden wyraz i ich funkcjonowanie jako terminu. Dobrym rozwiązaniem problemu jest sprawdzenie literatury specjalistycznej dotyczącej tego tematu i stosowanych w niej zapisów. Pobieżny jej przegląd na stronach books.google.pl wskazuje na stosowanie obydwu wariantów zapisu i tym samym ich dopuszczalność (poprawność, zasadność) w literaturze fachowej.
Strony internetowe podawane przez Pana jako poświadczające pisownię łączną, niestety, w większej części nie istnieją i w związku z tym trudno się nam do nich odnieść. Poza tym pisownia utrwalona na stronach internetowych nie zawsze jest wzorcowa i nie może być podstawą rozstrzygnięć ortograficznych.

Poradnia