Poradnia

Pytania i odpowiedzi

 

19.11.2019

Owiany złą sławą?

Szanowni Państwo, czy poprawny jest frazeologizm "owiany złą sławą"? Często spotykam się ze sformułowaniem "cieszący się złą sławą", jednak trafiłem kilkukrotnie właśnie na frazę "owiany złą sławą". Czy taka kalka może uchodzić za poprawną?

Jeśli weźmiemy pod uwagę status związku frazeologicznego "cieszyć się (cieszący się) złą sławą", to nie jest on oczywisty. Jest to związek używany w języku polskim w różnego typu wypowiedziach i tekstach, ale jego poprawność budzi wątpliwości. Poprawne pod względem frazeologicznym są połączenia: "cieszyć się sławą" i "cieszyć się dobrą sławą", które łączą semantykę wyrazu "cieszyć się" ('doznawać radości, zadowolenia; odczuwać radość') i "sława" ('opinia o kimś, zwłaszcza dobra') w sposób logiczny.
Połączenie "owiany złą sławą" nie jest utrwalone w języku polskim, ma charakter innowacyjny, odświeża zasoby języka. Zastępuje niezbyt fortunne połączenie "cieszyć się złą sławą". Powstało prawdopodobnie z połączenia, skrzyżowania frazeologizmów: "okryć się (złą) sławą" i "owiany tajemnicą". 

Poradnia

19.11.2019

Nazwa Białokosz -odmieniać czy nie odmieniać?

Szanowni Państwo,
proszę powiedzieć mi, jak należy prawidłowo odmieniać nazwę miejscowości Białokosz. Powiemy w Białokoszu czy też może w Białymkoszu? Ponieważ jest to zrost, wydaje mi się, że poprawną formą jest ta pierwsza. Z drugiej jednak strony podobieństwo Białegostoku wskazywałoby na drugi wariant.
Mam w nawyku odmienianie wszystkich tego typu nazw. Czy słusznie?

Ma Pan rację, wszystkie rodzime nazwy miejscowe należy odmieniać, zarówno te proste, jak i bardziej skomplikowane.
Nazwa Białokosz ma inny wzór odmiany niż nazwa Białystok, która jest pod względem struktury zrostem. Białokosz, podobnie jak Białobrzeg, pod względem strukturalnym jest złożeniem. Wskazuje na to pochodzenie nazwy miejscowości Białokosz od nazwy jeziora Białkosz, które łączy się z wyrazami "biały" i "kosz". Kosz oznaczał przegrodę z chrustu przy dopływie wody do stawu. Informacje na ten temat podaje słownik "Nazwy miejscowe Polski", t. 1, pod red. K. Rymuta.
Wzór odmiany nazwy miejscowej Białokosz przedstawia się następująco:
M. Białokosz
D. Białokosza
C. Białokoszowi
B. Białokosz
N. Białokoszem
Msc. Białokoszu
Wobec powyższego poprawna forma miejscownika ma postać "w Białokoszu".

Poradnia

04.11.2019

Zapraszamy na ślub i odmieniamy nazwiska

Witam, przygotowuję treść zaproszeń na ślub i mam dwa pytania. Chciałabym się upewnić w kwestii niektórych nazwisk i ich odmiany. Czy dla zwrotu "serdecznie zapraszają" prawidłowa będzie poniższa odmiana (czytałam wywiad z prof. Miodkiem, iż nawet zagraniczne nazwiska należy odmieniać):
1. nazwisko Siudeja: pana Siudeję, panią Siudeję, państwa Siudejów
2. nazwisko angielskie Fletcher: pana Fletchera, panią Fletcher
3. nazwisko Magiera: pana Magierę, panią Magierę, państwa Magierów
4. nazwisko Orzeł: pana Orła, panią Orzeł, państwa Orłów
5. nazwisko Łasica: nazwisko Łasica: pana Łasicę, panią Łasicę, państwa Łasiców
6. nazwisko zagraniczne Klotz: pana Klotza, panią Klotz, państwa Klotzów

Ma Pani rację, nazwiska w języku polskim trzeba odmieniać (o ile nie są nieodmienne ze swej natury), zwłaszcza w sytuacji wręczania imiennego zaproszenia na ślub odmienność jest wymagana.  Nazwiska rodzime oraz nazwiska obcego pochodzenia przybierają odpowiednie formy przypadkowe (biernika liczby pojedynczej bądź mnogiej), które są wyznaczane przez formułę "zapraszają na ślub...". Część nazwisk jest nieodmienna, między innymi nazwiska kobiet zakończone na  spółgłoskę (Rychter, Klotz, Oracz).
Zaproponowane przez Panią formy odmiany są poprawne i jak najbardziej odpowiednie. W tekście Pani zaproszeń nazwiska powinny mieć postać biernika, na przykład: serdecznie zapraszają Oliwię Orzeł, Karola Orła, Zuzannę i Mirosława Orłów.
Warto zwrócić jeszcze uwagę na odmianę nazwiska Orzeł. W tym przypadku można stosować dwa typy odmiany: państwa Orzełów lub Orłów, pana Orzeła  lub Orła - zależy to między innymi od utrwalonego w rodzinie zwyczaju. Forma typu Orzeła pozwala na uniknięcie wymian głoskowych (rz na r), charakterystycznych dla rzeczowników pospolitych i odróżnia formę nazwiska Orzeł od rzeczownika pospolitego orzeł.

Poradnia

04.11.2019

Trakiszki, Prudziszki, Gulbieniszki, Szypliszki. Jedziemy do...?

Dzień dobry, mam kłopot ze znalezieniem normy dla odmiany w dopełniaczu rzeczowników występujących tylko w liczbie mnogiej i będących nazwami własnymi wsi na Suwalszczyźnie: Trakiszki, Prudziszki, Gulbieniszki. Rzeczowniki te albo nie mają końcówki w dopełniaczu albo pojawia się "e" ruchome.
Słownik poprawnej polszczyzny reguluje odmianę tylko niektórych nazw miejscowych w plurale tantum: Suwałki - Suwałk, Szypliszki - Szypliszk, Pudliszki - Pudliszek. Jaka jest natomiast poprawna odmiana mniej znanych wyrazów:Trakiszki, Gulbieniszki, Prudziszki, Burbiszki, Zaboryszki, Ejszeryszki?
W wykazie urzędowym (http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/urzedowy_wykaz_nazw_miejscowosci_2015.pdf) do każdej nazwy jest podana również forma w dopełniaczu, ale we wszystkich wyrazach znalazła się forma z e ruchomym poza jedynie Suwałkami.

Norma językowa dopuszcza dla nazw o podobnej budowie formy dopełniacza zarówno z "e" ruchomym (Pudliszki - Pudliszek), jak i bez (Suwałki - Suwałk). Gdy chodzi o odmianę konkretnej nazwy miejscowej, to istotne znaczenie ma jej struktura, a także zwyczaj społeczny (uzus), czyli utrwalony w danym środowisku sposób odmiany.
Analiza sposobów odmiany przytoczonych nazw miejscowych wskazuje, że nazwy o postaci plurale tantum (mające tylko formy liczby mnogiej), zakończone na -szki, mają z reguły w dopełniaczu "e" ruchome (-szek). Rzadziej używa się końcówki -ów, np. Bartoszki - Bartoszków, Gołuszki - Gołuszków. Zdarza się, że zwyczaj językowy decyduje o tym, która forma jest odpowiednia, np. Groszki - Groszek (warmińsko-mazurskie), Groszki - Groszków (łódzkie). Urzędowy wykaz nazw miejscowości, zawierający końcówki dopełniacza, poświadcza taki właśnie sposób tworzenia formy tego przypadka.
Podobne dane zawiera Słownik gramatyczny języka polskiego (wersja online: sgjp.pl) pod redakcją prof. Zygmunta Saloniego, który dla wymienionych przez Pana nazw miejscowych podaje pełną odmianę, w tym formy dopełniaczy na -szek. Nazwy miejscowe: Trakiszki, Gulbieniszki, Prudziszki, Burbiszki, Zaboryszki, Ejszeryszki mają w dopełniaczu "e" ruchome: Trakiszek, Gulbieniszek, Prudziszek, Burbiszek, Zaboryszek, Ejszeryszek.

Poradnia

03.11.2019

Czy biuro pracuje, czy biuro jest czynne...?

Czy skrót myślowy: "biuro pracuje w godzinach... " jest poprawny?

Słowniki języka polskiego notują przynajmniej dwa znaczenia rzeczownika biuro.
Jedno z nich odnosi się do obiektu - 'instytucja lub jej część, do której zadań należy wydawanie i gromadzenie dokumentów, prowadzenie korespondencji, załatwianie interesantów itp.; też: lokal tej instytucji' , 'placówka reprezentująca jakąś osobę, instytucję lub firmę, której pracownicy zajmują się sprawami dotyczącymi przychodzących do niej osób'.
Drugie znaczenie obejmuje osoby - `zespół urzędników pracujących w jakiejś instytucji; ludzie, którzy pracują w biurze`(https://sjp.pwn.pl/szukaj/biuro.html; https://sjp.pl/biuro; https://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=21800&id_znaczenia=2284212&l=3&ind=0 ).
W związku z tym zapis "biuro pracuje w godzinach..." jest uzasadniony w odniesieniu do osób pracujących w biurze, co potwierdza również użycie czasownika pracuje (odnoszącego się tutaj do wykonawcy osobowego). Możliwe jest też użycie sformułowania "biuro jest czynne...", w którym biuro występuje ze znaczeniem 'placówka, instytucja'.

Poradnia

27.10.2019

Suska, Suskiej czy Susce? Jak wybrać poprawny wzór odmiany nazwiska?

Dzień dobry! Czy mogłabym uzyskać odpowiedź, w jaki sposób należy odmienić prawidłowo nazwisko Suska (nazwisko męża brzmi Suski). W akcie notarialnym od notariusza nazwisko jest odmienione następująco: Susce, Suskiej, Suski.

Jeśli nazwisko kobiety kończy się w mianowniku na -a (Suska), a to samo nazwisko mężczyzny na -i (Suski), to te formy wskazują na odmianę przymiotnikową. Poprawny jest zatem następujący wzór odmiany nazwiska kobiety: (mianownik) Suska, (dopełniacz) Suskiej, (celownik) Suskiej, (biernik) Suską, (narzędnik) Suską, (miejscownik) Suskiej.
Formy Susce, Suski są typowe dla odmiany rzeczownikowej. O takim typie odmiany nazwiska Suska można byłoby mówić tylko wtedy, gdyby mężczyzna używał tej samej formy nazwiska, a więc np.: Anna Suska, Adam Suska. W takiej sytuacji nazwisko odmieniałoby się analogicznie, jak rzeczownik pospolity (np. deska): (mianownik) Anna, Adam Suska, (dopełniacz) Anny, Adama Suski, (celownik) Annie, Adamowi Susce, (biernik) Annę, Adama Suskę, (narzędnik) Anną, Adamem Suską, (miejscownik) Annie, Adamie Susce.
Powyższe uwagi mogą pomóc w ustaleniu poprawnej odmiany także innych nazwisk kobiet zakończonych na -ska: jeśli to samo nazwisko mężczyzny kończy się na -i, to odmieniamy je przymiotnikowo, jeśli zachowuje tę samą formę dla kobiety i mężczyzny - rzeczownikowo.

Poradnia

19.10.2019

Jak zapisać tytuł "Władca Pierścieni" J.R.R. Tolkiena?

Witam. Spotkałem się z dwoma wersjami zapisu tytułu książki i filmu "Władca pierścieni" i "Władca Pierścieni" (Pierścieni jako nazwa własna według nowego przekładu), która jest poprawna?
Dziękuję za pomoc.

Faktycznie, zapis tytułu książki J.R.R. Tolkiena może sprawiać ortograficzną trudność. Z jednej strony zasady ortografii polskiej zalecają zapisywanie w tytułach książek wielkiej litery tylko na początku (np. "Władca pierścieni"). Z drugiej, mamy do czynienia z szeregiem okoliczności dodatkowych, które wpływają na konwencję zapisu tytułów książek Tolkiena, co sprawę komplikuje.
Najczęściej używaną i zarazem utrwaloną już wersją tytułu książki jest "Władca Pierścieni", podobnie "Drużyna Pierścienia".
Taka postać nawiązuje do konwencji zapisu tytułów w języku angielskim, w którym poszczególne wyrazy (poza przyimkami, przedimkami, spójnikami) zapisuje się wielką literą, np. "The Lord of the Rings". W grę również wchodzi nazwa własna własna Władca Pierścieni, która oznacza Saurona, a także inne nazwy własne: Pierścień Jedyny, Pierścień Władzy, Pierścienie Władzy (Wielkie Pierścienie), które zarówno w wersji oryginalnej, jak i w polskim tłumaczeniu są zapisywane wielkimi literami.

Poradnia