01.03.2021
Dzień dobry,
Miałabym takie pytanie: czy aspekt czasownika może się zmieniać przez jego komplementację w inny sposób niż w dopełnieniu bliższym? Na przykład jak w sytuacji: Wychodzić z kina (niedokonany) oraz wychodzić buty (dokonany).
Serdecznie pozdrawiam
Pytanie nie jest jasno sformułowane, ale postaramy się na nie odpowiedzieć. O strukturze zdania decyduje czasownik - jego semantyka i wiążące się z nią właściwości składniowe. A zatem punktem wyjścia jest znaczenie czasownika, to, czy jest on przechodni - nieprzechodni, bo te cechy mają wpływ na pojawienie się w zdaniu dopełnienia dalszego, bliższego lub innych określeń czasownika. Trzeba też dodać, że czasownik tworzy w zdaniu związek główny, a w związkach pobocznych jest z reguły składnikiem nadrzędnym, określanym. Sytuacja, gdy składnik podrzędny - np. dopełnienie - wpływałaby na cechy czasownika nie jest więc z punktu widzenia składni możliwa.
Uwagi te można zobrazować przykładami. I tak np. w parze aspektowej myć (niedokonany) i umyć (dokonany) zestaw określeń jest podobny: myć/ umyć głowę, samochód (to jest związek z dopełnieniem bliższym); myć/ umyć wczoraj, szybko (to jest związek z okolicznikiem). Obecność dopełnienia nie zależy więc od aspektu, czy inaczej - jak wynikałoby z Pani pytania - dopełnienie nie wpływa na aspekt czasownika. Pisałyśmy wyżej, że jest odwrotnie - cechy czasownika wpływają na strukturę składniową zdania, na postać części mowy, które się z nim wiążą. Gdyby szukać zależności między czasownikiem i dopełnieniem, to należałoby wskazywać, że wiąże się ona z tym, czy czasownik jest przechodni czy nieprzechodni - z pierwszym łączyć się będzie dopełnienie bliższe, z drugim dopełnienie dalsze.
Podane przez Panią przykłady, co też warto podkreślić, pokazują różne znaczenia czasownika „wychodzić” - jedno z najczęstszych: wychodzić, czyli opuszczać miejsce (czasownik nieprzechodni i niedokonany) oraz sfrazeologizowane (dziś rzadsze): wychodzić coś, czyli ‘zniszczyć coś w wyniku użytkowania’ (czasownik przechodni i dokonany). Czasownik w drugim znaczeniu jest przechodni i uzupełniany jest dopełnieniem bliższym typu: buty, ubranie itp. O jego aspekcie dokonanym nie decyduje dopełnienie, lecz znaczenie, sposób ujmowania czynności jako zakończonej.
Poradnia