Poradnia

Pytania i odpowiedzi

kategoria: Składnia

17.01.2020

Spójnik "ani" w zdaniu zaprzeczonym

Szanowna Poradnio,
czy stosowanie spójnika "i" zamiast "ani" w przeczeniach jest dozwolone? Kilka przykładów:
Nie lubię cię i nie kocham.
Nie daję się apatii i zwątpieniu.
Nie mam już problemów z pamięcią i koncentracją.

Podnoszoną przez Pana wątpliwość jednoznacznie rozstrzyga Słownik poprawnej polszczyzny. Człony równorzędne w zdaniu zaprzeczonym łączy spójnik „ani” (Nie lubię cię ani nie kocham, Nie daję się apatii ani zwątpieniu). Zatem w zdaniach zaprzeczonych, które Pan podaje (oraz podobnych) niewłaściwe jest używanie spójnika „i”. Spójnik „i” łączy człony równorzędne w zdaniach twierdzących.
Dodajmy, że spójnik „ani” występuje częściej w wersji podwojonej, tzn. "ani ..., ani" (Nie lubi ani kawy, ani herbaty).

Poradnia

17.01.2020

Rozpocząć od czy w...?

Szanowna Poradnio!
Czy to prawda, że przed czasownikami zacząć i rozpocząć nie należy używać przyimka od, tylko w? Taką informację uzyskałam od znajomej polonistki - tłumaczyła to tym, że zacząć i rozpocząć wymagają konkretnego umiejscowienia w czasie, np. w zdaniu: Od 1930 roku zaczął się rozwój śląskiej kinematografii przyimek od ma zastąpić w.
Będę wdzięczna za rozwianie moich wątpliwości.

Czasowniki "zacząć" i "rozpocząć" nie zawsze wymagają wyrażenia określającego konkretny czas (rok, miesiąc). Można coś rozpocząć w pewnym momencie, od pewnego wydarzenia itp. (np. Dobra passa drużyny rozpoczęła się od zwycięstwa z przeciwnikiem w Gdyni).
Słownik poprawnej polszczyzny nie wypowiada się na temat ograniczenia połączeń obydwu czasowników z przyimkami "od" i "w". Wskazuje natomiast na konieczność użycia przyimka "w" w konstrukcjach określających czas (np. W przyszłym tygodniu rozpocznie leczenie, W 1930 zaczął się rozwój śląskiej kinematografii, W marcu rozpoczyna się powrót ptaków). Przyimka "od" używa się w wyrażeniach określających moment początku czegoś (np. Od jutra zaczną się wyjazdy, Od biegania zaczęła zmianę swojego życia).

Poradnia

15.12.2019

"Pozdrawiam" a znaki interpunkcyjne

Dzień dobry,
proszę o wyjaśnienie, dlaczego w zakończeniu listu po wyrażeniach typu: "Pozdrawiam", "Ściskam mocno" znajdującymi się przed podpisem nie stawiamy żadnych znaków interpunkcyjnych. Podobna sytuacja jest w przypadku zakończenia zaproszenia jako formy ćwiczonej na lekcjach języka polskiego. Jak podają autorzy wzorów pism użytkowych po wyrażeniach końcowych typu "Zapraszamy", "Serdecznie zapraszam", po których pojawia się podpis, nie stawiamy ani kropki, ani przecinka.
Patrząc na budowę gramatyczną, są to zdania. Dlaczego więc ich zakończenie pozostaje, niezgodnie z innymi normami językowymi, pozbawione znaku interpunkcyjnego.
Bardzo dziękuję za zainteresowanie problemem.

W zasadzie udzieliła Pani sobie odpowiedzi w treści pytania. Otóż komunikacja językowa w niektórych zakresach działa też na mocy utrwalonej konwencji (którą podają np. podręczniki pisania pism użytkowych), pewnej tradycji, zwyczaju językowego (szczególnie dotyczy to sfery grzeczności językowej). Rzeczywiście ze względów gramatycznych (składniowych) należałoby postawić kropkę po wymienianych przez Panią formułach kończących list, zaproszenie. Obowiązuje jednak konwencja, że w tego typu pismach jej nie stawiamy. Podobnie na mocy konwencji podpis umieszczamy poniżej, od nowej linii. Ewentualnie w korespondencji prywatnej, po nieoficjalnej (zwłaszcza emocjonalnie nacechowanej) formule pozdrowienia może pojawić się wykrzyknik (np. Ściskam mocno!).
Podobna konwencja obowiązuje również w zapisie tytułów książek, artykułów itd. Tytuły te mają przecież postać zdania lub równoważnika, a kropki jednak nie stawiamy w ich zakończeniu.

Poradnia

22.11.2019

Ach, te zdania...

Szanowna Poradnio,
moje wątpliwości dotyczą formy orzeczenia w zdaniu: Wspomnieć jeszcze należy o integracji wiekowej - jest to sytuacja, polityka bądź proces społeczny wspomagające interakcje pomiędzy osobami z różnych grup wiekowych. Czy nie powinno być ono w liczbie mnogiej (są)?

Pod względem formalnym, faktycznie, lepiej jest użyć orzeczenia w liczbie mnogiej - są. Warto też przemyśleć użycie dwukropka po są - tekst zyskałby na jasności. Przedstawione zdanie wymaga jednak większej liczby zmian. Jest błędnie skonstruowane pod względem logicznym i semantycznym. Trudno jednak przeprowadzić jego korektę bez znajomości szerszego kontekstu.

Poradnia

03.11.2019

Czy biuro pracuje, czy biuro jest czynne...?

Czy skrót myślowy: "biuro pracuje w godzinach... " jest poprawny?

Słowniki języka polskiego notują przynajmniej dwa znaczenia rzeczownika biuro.
Jedno z nich odnosi się do obiektu - 'instytucja lub jej część, do której zadań należy wydawanie i gromadzenie dokumentów, prowadzenie korespondencji, załatwianie interesantów itp.; też: lokal tej instytucji' , 'placówka reprezentująca jakąś osobę, instytucję lub firmę, której pracownicy zajmują się sprawami dotyczącymi przychodzących do niej osób'.
Drugie znaczenie obejmuje osoby - `zespół urzędników pracujących w jakiejś instytucji; ludzie, którzy pracują w biurze`(https://sjp.pwn.pl/szukaj/biuro.html; https://sjp.pl/biuro; https://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=21800&id_znaczenia=2284212&l=3&ind=0 ).
W związku z tym zapis "biuro pracuje w godzinach..." jest uzasadniony w odniesieniu do osób pracujących w biurze, co potwierdza również użycie czasownika pracuje (odnoszącego się tutaj do wykonawcy osobowego). Możliwe jest też użycie sformułowania "biuro jest czynne...", w którym biuro występuje ze znaczeniem 'placówka, instytucja'.

Poradnia

18.10.2019

Bać się - szyk zaimka "się"

Dzień dobry!
Chciałabym zapytać, czy jest dopuszczalny zapis "Marlene nie bała przeciwstawić się Hitlerowi", czy też musi być koniecznie "Marlene nie bała się przeciwstawić Hitlerowi". Bardzo dziękuję za odpowiedź.

Zaimek "się" może występować w różnych miejscach zdania. Nie należy umieszczać go na początku i na końcu zdania, o ile nie mamy do czynienia ze zdaniem składajacym się z samego orzeczenia (np. Bać się). Wówczas pozycja końcowa jest niejako naturalna. W innych wypadkach zaleca się stosowanie "się" przed czasownikiem, ale nie jest to reguła. Zaimek może być również umieszczany bezpośrednio po czasowniku, a także w pewnej odległości od czasownika, oddzielony innymi częściami zdania.
W podanym zdaniu zaimek "się" jest integralną częścią formy "bać się", która jest całością morfologiczną i semantyczną. W języku polskim nie funkcjonuje bowiem czasownik "bać". W zdaniu czasownik ten może przyjąć szyk "bać się" lub "się bać". Względy morfologiczne (budowa formy), logiczne i stylistyczne skłaniają do zastosowania wersji: "Marlene nie bała się przeciwstawić Hitlerowi", która pozwala na zachowanie spoistości formy "bać się".

Poradnia

10.10.2019

"W zeszłym ..." i "w zeszły ..."

Dzień dobry, dlaczego mówimy ‘w zeszłym tygodniu, roku’ etc. a ‘w zeszły wtorek, czwartek’ etc. Czy dni tygodnia są wyjątkiem?
Dziękuję za pomoc.

Różnica w konstrukcji składniowej przedstawionych połączeń wyrazowych wynika z konieczności użycia różnych form przypadkowych. Nie mamy tu do czynienia z wyjątkiem od reguły. Połączenia "w zeszłym" / "w zeszły" wskazują na określony przedział czasu lub czas. Dla wyrażenia tego znaczenia rzeczowniki tydzień, rok, miesiąc łączą się z przyimkiem "w" w miejscowniku (w roku, w tygodniu, w zeszłym miesiącu, w zeszłym roku itd.), natomiast nazwy dni tygodnia wymagają użycia biernika (w niedzielę, w zeszły wtorek, w poprzedni piątek itd.).

Poradnia