Poradnia

Pytania i odpowiedzi

kategoria: Pisownia

31.12.2021

Pisownia: COVID-19 czy covid-19?

Czy nazwę choroby COVID-19 należy pisać wielkimi literami? Czy może całą nazwę należy pisać małymi literami: covid-19 - jak w przypadku innych nazw chorób (mimo że jest skrótem od ang. COronaVIrus Desease)? W tekstach pojawia się też pisownia Covid-19, która wydaje się najmniej poprawna.

Oficjalna nazwa tej choroby zapisywana jest wielkimi literami, niemniej w użyciu są różne warianty nazwy. Jak słusznie Pani zauważyła, nazwa jest skrótowcem bazującym na cząstkach wyrazów obcych (angl. Coronavirus Disease 2019), utworzonym zgodnie z zasadami systematyki chorób przyjętymi przez WHO, które podało obowiązującą nazwę choroby i jej zapis.
W Wielkim słowniku języka polskiego PAN (online) znajdujemy informację, że zapis COVID-19 ma charakter wzorcowy (https://wsjp.pl/haslo/podglad/99593/covid-19), a zapis covid (rzadziej: kowid) ma nacechowanie potoczne (https://wsjp.pl/haslo/podglad/102173/covid), czyli mieści się w normie użytkowej języka. Oznacza to, że w sytuacjach komunikacji nieoficjalnej ta forma jest poprawna.

Poradnia

30.12.2021

Dolina Rabiańskiego Potoku

Dzień dobry,
mam problem z zapisem nazwy "dolina Rabskiego (Rabiańskiego) potoku". Chodzi mi o wielkość liter. Ten zapis do mnie nie przemawia, wyraz "Rabiański (Rabski)" jest przymiotnikiem, więc wydaje mi się, że powinno być "dolina rabskiego (rabiańskiego) potoku" albo "Dolina Rabskiego Potoku".
W książce, którą czytam pojawił się zapis: "dolina Rabskiego (Rabiańskiego) potoku". Z kolei w Internecie znalazłam następujący opis: "W tym miejscu umownie kończy się Bystre a zaczyna dolina Rabskiego Potoku. Obecnie w celu wypromowania tego terenu używana jest forma "Dolina Rabskiego Potoku" jako nazwa własna, nie ma ona jednak podłoża historycznego, miejscowi nigdy taką formą się nie posługiwali, podobnie jak określeniem Rabska Dolina. [http://www.twojebieszczady.net/rabe.php].
Proszę uprzejmie o pomoc. Łączę wyrazy szacunku

Zaczniemy odpowiedź od ogólnej uwagi, że istnieje zasadnicza różnica między zapisem nazw pospolitych i nazw własnych. Skoro mamy do czynienia z nazwą własną potoku, to nie możemy porównywać jej zapisu do pisowni przymiotników, które są nazwami pospolitymi. Przykładowo w Tatrach nazwa własna z przymiotnikiem - Dolina Chochołowska - jest zapisywana wielkimi literami, bo to oczywiste.
Analiza językowa danych kartograficznych pokazuje, że całe wyrażenie Rabiański Potok (Rabski Potok) jest nazwą własną, co oznacza, że jego pisownia wymaga użycia wielkich liter. Taki zapis potwierdza Urzędowy wykaz nazw rzecznych opracowany przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych:  http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/hydronimy1.pdf. Dodajmy, że Rabiański Potok i Rabski Potok to nazwy wariantywne, używane wymiennie.
Trudno nam natomiast odpowiedzieć na pytanie, czy dolina Rabiańskiego (Rabskiego) Potoku jest w całości ustabilizowaną nazwą własną, czy nie. Jeśli byłaby to nazwa własna, to powinna być zapisywana wielkimi literami. Jednak nazwa dolina Rabiańskiego Potoku nie występuje na mapach i w innych oficjalnych spisach kartograficznych. Natomiast na stronach internetowych - urzędowych i turystycznych - częściej notowany jest zapis dolina Rabskiego (Rabiańskiego) Potoku. Te informacje wskazywałyby, że dolina występuje tu w znaczeniu obszaru o określonym ukształtowaniu, a nie jako część nazwy własnej, w przeciwieństwie do nazwy Rabska Dolina.

Poradnia

24.11.2021

Ulica czy aleja?

Dobry wieczór,
proszę o poradę w pewnej kwestii. Mam do napisania urzędową odpowiedź do mieszkańca. Pojawiła się u mnie wątpliwość dotycząca nazwy ulicy, ponieważ spotkałam się z różną pisownią. Czy adresując kopertę do mojego adresata powinnam napisać:
1. Jan Nowak
ul. Aleja 700-lecia Torunia
87-100 Toruń
2. Jan Nowak
ul. Al. 700-lecia Torunia
87-100 Toruń
3. Jan Nowak
ul. aleja 700-lecia Torunia
87-100 Toruń
4. Jan Nowak
ul. al. 700-lecia Torunia
87-100 Toruń
Przeczytałam różne opinie i ostatecznie nie wiem czy przez nazwą aleja, Aleja winnam zaadresować kopertę, jak i w treści pisma, napisać przed słowo ul. ? Czy traktując nazwę ulicy jako Aleja 700-lecia Torunia mogę przed tym dodać skrót ul. Aleja 700-lecia Torunia. Czy jest to już błąd językowy? Czy wręcz odwrotnie, podając nazwę ulicy, zawsze należy taki skrót użyć? Czy dopuszczalne są obie formy?
Dodam, że dotychczas spotkałam adresowanie kopert w tak różnorodny sposób. Chciałabym w przyszłości uniknąć błędu językowego. I tak dla porównania:
Na tabliczce z nazwą ulicy widnieje napis "Aleje 700-lecia Torunia", w geoportalu zobaczyłam "aleja 700-lecia Torunia", na budynku "Al. 700-lecia". (W załączniku dodałam zdjęcia)
Bardzo Państwa proszę, o rozwianie moich wątpliwości językowych.
Z poważaniem.

Aby rozwiać Pani wątpliwości, najpierw trzeba ustalić, jak brzmi nazwa ulicy: aleja czy aleje? To istotne, ponieważ od tej informacji zależy pisownia.
Jeśli jest to aleja (liczba pojedyncza) to poprawna nazwa ma postać: aleja 700-lecia Torunia, jeśli są to aleje (liczba mnoga) to wówczas będziemy zapisywać: Aleje 700-lecia Torunia.
Skróty mają odpowiednio formę: aleja - al., Aleje - Al. Wybór pełnej lub skróconej formy zapisu należy od Pani. Przy adresowaniu koperty skrót ul. lepiej pominąć i zapisać w postaci skrótowej: al. lub Al.

Poradnia

22.11.2021

Wielką czy małą literą?

Szanowni Państwo,
oceniam wnioski projektowe składane przez przedsiębiorstwa. Mam wątpliwość, jak powinienem zapisywać słowo "wnioskodawca", którego często używam, pisząc recenzje wniosków. Chodzi o pisanie słowa wielką lub małą literą. Przejrzałem wiele formalnych dokumentów, np. ustawy, wyroki sądów, w których występuje słowo "wnioskodawca" i tam zawsze jest ono pisane małą literą. Jednakże, w tamtym kontekście słowo jest abstrakcyjne i odnosi się do każdego przedsiębiorcy, który może aplikować o dotację. W moim przypadku pisząc w recenzji "wnioskodawca" to słowo odnosi się już do konkretnego przedsiębiorstwa. Czy w takim wypadku powinienem pisać je wielką literą? Dodam, że ja nie widzę potrzeby pisania wielką literą, jednak instytucja sugeruje mi inaczej.
Uprzejmie proszę o poradę.
Pozdrawiam

W opisywanej w pytaniu sytuacji komunikacyjnej możliwe jest użycie zarówno wielkiej, jak i małej litery w zapisie „wnioskodawca”. Zależy to od przyjętej konwencji. Etykieta językowa dopuszcza używanie wielkiej litery ze względów grzecznościowych w sytuacji, gdy słowo wnioskodawca (ale też np. autor, recenzentka itp.) odnosi się do określonego odbiorcy (osoby, przedsiębiorstwa). Zapis wielką literą jest przejawem wyższej kultury komunikacji i podmiotowego traktowania odbiorcy. Zapisu małą literą nie można uznać za błędny, jednak stosowniejszy jest zapis wielką literą.

Poradnia

20.11.2021

O użyciu łącznika w zestawieniach

Dzień dobry, chciałabym skorzystać z porady w zakresie użycia łącznika.
Czy w połączeniach neon-reklama, szyld-lustro, głowa-manekin powinny znaleźć się łączniki.
Dziękuję

Zgodnie z zasadami pisowni polskiej zestawienia dwóch rzeczowników zapisujemy z łącznikiem, gdy rzeczowniki te oznaczają równorzędne cechy lub funkcje przedmiotu czy osoby, np. laska-parasol (przedmiot, który jest jednocześnie i laską, i parasolem, pełni równorzędnie te dwie funkcje - laski i parasola), fryzjerka-kosmetyczka (osoba, które wykonuje równocześnie te dwa zawody), podobnie kupno-sprzedaż.
Odpowiadając na Pani pytanie, należałoby zatem w pierwszej kolejności rozstrzygnąć, czy w podanych zestawieniach występują człony równorzędne znaczeniowo, tzn. czy chodzi o urządzenie (przedmiot), które jednocześnie pełni funkcję neonu i reklamy, szyldu i lustra, manekina i głowy.
Druga zasada dopuszcza wyjątkowo użycie łącznika także wtedy, gdy człony zestawienia nie są równorzędne, ale ich kolejność została przestawiona, np. cud-dieta. 
Rozdzielnie, bez łącznika, zapisujemy natomiast zestawienia, które składają się z rzeczowników nierównorzędnych znaczeniowo (drugi rzeczownik dookreśla pierwszy), np. artysta malarz, lekarz internista. 
Podane przez Panią zestawienia nie należą do używanych często. Szczegółowe relacje między znaczeniami rzeczowników, które tworzą te połączenia (zestawienia) są zrozumiałe tylko przez określonych odbiorców. Stąd też trudno nam na przykład  ustalić, czy podane w pytaniu połączenie szyld-lustro jest szyldem o lustrzanej, błyszczącej powierzchni, czy też jest to lustro, które pełni funkcję szyldu. Podobnie, nie możemy mieć pewności co do znaczenia przykładu głowa-manekin (głowa manekina, manekin głowa?).
Tak więc zastosowanie zasady zapisu wymienianych połączeń musi być poprzedzone ustaleniem szczegółowego znaczenia rzeczowników i relacji między nimi (równorzędności bądź nierównorzędności).
Zasady, o których wyżej mowa  (nr 51.1, 51.2, 25) można przeczytać w całości pod linkiem: https://sjp.pwn.pl/zasady/187-51-Pisownia-z-lacznikiem-dwuczlonowych-rzeczownikow-typu-laska-parasol;629542.html oraz https://sjp.pwn.pl/zasady/135-25-Pisownia-zestawien-typu-artysta-malarz;629463.html.

Poradnia

20.11.2021

Podwojenie litery w skrótach

Dzień dobry,
W niniejszym zdaniu "Geneza okupacji, ekonomiczna, społeczna i wojskowa działalność w 1939-1945 rr." znajduje się skrót rr.
Czy Państwo mogliby mi powiedzieć skrót czego jest ten rr.? Czemu dwa razy « r »? Pisze się "w 1945 r.", dobrze. Ale czemu tutaj dwa razy?
Pozdrawiam

Zapis zdania, który Pan podaje budzi wątpliwości. Nie wiemy, co autor chciał w ten sposób oznaczyć. W języku polskim nie używa się skrótu rr. w odniesieniu do słowa "rok", ponieważ to słowo nie ma typowej formy liczby mnogiej (*"roki"). Formą liczby mnogiej w mianowniku są "lata", a zatem: .... w latach 1939-1945.
Podwojenie pojedynczych liter w skrótach używa się do form liczby mnogiej, np.:
s. (strona) - ss. (strony)
o. (ojciec w zakonie) - oo. (ojcowie)
p. (pani/pan) - pp. (państwo).

Poradnia

14.10.2021

Pisownia nazwy Solny Gród (Bochnia)

Dzień dobry, mam pytanie odnośnie pisowni Solny Gród. Często miasto Bochnia jest tak nazywane. Czy powinno pisać się to wyrażenie od wielkiej litery? Dziękuję za pomoc.

Do tego typu połączenia peryfrastycznego, które Pani podaje możemy odnieść zasadę pisowni, która mówi, że: „Wielką literą można zapisać nazwy pospolite użyte w funkcji nazw własnych osób i miejsc” (Zasady pisowni i interpunkcji online: ttps://sjp.pwn.pl/zasady/91-18-34-Nazwy-pospolite-uzyte-w-funkcji-nazw-wlasnych-osob-i-miejsc;629411.html). Pisownia wielką literą nie jest więc obligatoryjna, ale możliwa. Gdy mamy do czynienia z nazwą o charakterze utrwalonym, powtarzalnym w obiegu wielka litera jest jak najbardziej uzasadniona, zgodna ze zwyczajem społecznym (uzusem). W wypadku nazwy Solny Gród zapis wielką literą poświadczają też użycia tej nazwy np. w tekstach medialnych dostępnych w zasobach internetowych.

Poradnia