Poradnia

Pytania i odpowiedzi

 

28.06.2019

Kłopotliwy przecinek

Szanowna Poradnio!
Czy powinnam postawić przecinek przed lub w zdaniu: Następna kwestia to przystosowanie istniejącego obiektu do nowych wymagań, bez zmiany jego funkcji lub tworzenie przestrzeni rekreacyjnych dla dzieci w parkach?

Skoro postawiła Pani przecinek przed wyrażeniem "bez zmiany jego funkcji", to nabrało ono charakteru dopowiedzenia, dlatego też trzeba wydzielić je przecinkiem z obydwu stron (drugi przecinek przed lub). Równie dobrze może Pani nie stawiać przecinków w tym zdaniu, decyzja należy do Pani.

Poradnia

18.06.2019

Radosny optymista

Dzień dobry, spotkałam się ze sformułowaniem "radosny optymista". Proszę o opinię czy jest poprawne?

Wyrażenie "radosny optymista" jest poprawne pod względem znaczeniowym. Wyraz optymista oznacza 'człowieka dostrzegającego pozytywne strony każdej sytuacji i wierzącego w pomyślny rozwój wydarzeń' (sjp.pwn.pl). Znaczenie tego słowa nie obejmuje radości. Wyraz optymista wskazuje na trwałą postawę wobec życia, niekoniecznie związaną z ciągłym wyrażaniem radości. Wyraz radosny czyli 'okazujący radość, pełen radości" może oznaczać doraźną reakcję optymisty bądź pesymisty na określoną sytuację, zdarzenie itd. Omawiane połączenie wyrazów nie jest zatem pleonazmem.

Poradnia

18.06.2019

Sprząc się czy sprzysiąc się przeciwko?

Szanowni Państwo, Będę wdzięczny za rozstrzygnięcie, czy poprawne jest następujące zdanie (użyte w języku pisanym, np. w mailu albo pracy naukowej, tudzież w SMS-ie):
'Kaszubi sprzęgli się przeciwko Ślązakom'. Chodzi przede wszystkim o użycie zwrotu 'sprzęgli się' w łączności ze słowem 'przeciwko', nie mówiąc o reszcie wymogów, głównie ortograficznych i znaczeniowych.

Zacytowane w pytaniu zdanie nie jest poprawne z uwagi na zastosowaną konstrukcję „sprzęgli się przeciwko”, którą odnosi się w tym zdaniu do osób.
Czasownik „sprząc” (jak podają słowniki języka polskiego) oznacza:
1. złączyć coś z czymś w pewną całość, zetknąć coś z czymś; zespolić;
2. w jeździectwie: złączyć w jednym zaprzęgu parę, czwórkę lub więcej koni, wołów;
3. przenośnie: skorelować ze sobą jakieś działania, czynności.
Natomiast „sprząc się” (sprzęgnąć się — sprzęgać się) ma znaczenie `połączyć się, wejść w ścisły związek'.
Norma leksykalna nie przewiduje użycia tego czasownika w połączeniu z podmiotem osobowym, a tym bardziej w konstrukcji z „przeciwko”. Przyimek „przeciwko” występuje w poprawnym połączeniu z czasownikiem „sprzysiąc się” (sprzysięgnąć się - sprzysięgli się) w znaczeniu `zjednoczyć się przeciwko komuś pod przysięgą, zawiązać spisek`. Przypuszczamy więc, że doszło tutaj do niezamierzonej wymiany czasownika, być może wynikającej z podobieństwa brzmieniowego wyrazów i po części semantycznego. W związku z tym przytoczone zdanie nie powinno być używane w żadnym typie tekstów oficjalnych, standardowych.

Poradnia

18.06.2019

Czy można odmieniać nazwisko Szpryngel?

Chciałam zapytać o etymologię nazwiska Szpryngel oraz, czy to nazwisko się odmienia?

W języku polskim nazwiska powinny być odmieniane, o ile to możliwe. Nazwisko Szpryngel odmienia się według wzoru odmiany rzeczowników męskich, o ile jest nazwiskiem mężczyzny. Problem może stanowić jedynie zachowanie "e", które występuje w nazwisku. W wypadku takiego nazwiska jak Szpryngel (zakończonego na -el) mogą być poprawne dwie formy odmiany, jako że nazwisko jest pochodzenia obcego i może nie być w pełni zaadaptowane do systemu języka polskiego: dopełniacz: Szpryngela lub Szpryngla, celownik: Szpryngelowi lub Szprynglowi.
W wypadku nazwisk trzeba również wziąć pod uwagę zwyczaj ich odmieniania przyjęty w rodzinie jego nosicieli. Dobrze jest uznać ich wolę, o ile nie łamie ona zasad poprawności językowej - chodzi oczywiście o zachowanie (lub nie) głoski "e" w nazwisku.
O podobnym nazwisko i jego odmianie pisałyśmy już wcześniej: http://www.poradniajezykowa.ajd.czest.pl/post/sztudrowie-czy-sztuderowie.
Przykro nam, ale nie zajmujemy się etymologią nazwisk, możemy jedynie polecić książki Kazimierza Rymuta na temat nazwisk.

Poradnia

18.06.2019

Jak należy wymówić wyraz patriotyzm?

Szanowni Państwo, proszę o wskazanie, jak należy wymawiać poniższe słowa: 1) patriotyzm — [patriotysm] czy [patryjotysm] 2) Austriak — [austriak] czy [austryjak] 3) Gabriela — [gabriela] czy [gabryjela] 4) kiełbasa — [kiełbasa] czy [kieubasa]. Czy w wyrazach kwalifikacje i eliminacje opuszcza się w wymowie sylaby? Z góry dziękuję za odpowiedź.

Zgodnie z zaleceniami Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego przytoczone przez Pana słowa powinno się wymawiać w sposób następujący:
1) patriotyzm [patrjotysm] albo [patrjotyzm]; wymowa [patryjotysm] kwalifikowana jest jako przestarzała,
2) Austriak [austryjak], wymowa [austrjak] jest z kolei kwalifikowana jako rzadka,
3) Gabriela [gabrjela], wymowa [gabryjela] jest już przestarzała,
4) kiełbasa [kiełbasa], przy czym ł nie oznacza głoski przedniojęzykowo-zębowej, lecz u niezgłoskotwórcze.
Staranna wymowa wyrazów "kwalifikacje i eliminacje" wymaga artykulacji wszystkich sylab i nieopuszczania żadnej z nich. Wyrazy wymawia się w następujący sposób (w uproszczonym zapisie): kwalifikacje [kfalifikacje] i eliminacje [eliminacje].

Poradnia

18.06.2019

Błogosławić kogo czy komu?

Dzień dobry. Moje pytanie dotyczy słowa "błogosławić", a dokładniej czy błogosławić można kogoś, czy komuś. W psalmie 67 jest wyraźnie „Niechaj NAM Bóg błogosławi”, natomiast błogosławieństwo na koniec każdej mszy św. to "Niech WAS błogosławi Bóg Wszechmogący..." Przykłady jednej i drugiej formy możemy znaleźć w pieśniach i liturgii mszy św. wiele. Jaka jest poprawna forma? A może obie?

Pytanie dotyczy dwóch kwestii. Pierwsza, zasadnicza, związana jest ze znaczeniem czasownika "błogosławić", z którym łączy się użycie odpowiedniego przypadka gramatycznego rzeczownika. Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN podaje następujące zasady:
1. Jeśli czasownik oznacza 'udzielać błogosławieństwa, żegnać znakiem krzyża; powierzać kogoś/coś opiece Boga, kreśląc nad nim znak krzyża', to wówczas błogosławi się kogoś/coś, tak jak w przykładzie "Niech Was błogosławi Bóg Wszechmogący...." - "błogosławi" ma właśnie takie znaczenie.
Druga kwestia wiąże się z możliwością wystąpienia przestarzałej, nacechowanej stylistycznie składni - błogosławić komuś/czemuś. Zatem użycie czasownika w tym znaczeniu dopuszcza obydwa związki składniowe: częściej używane "błogosławić kogo" i rzadziej "błogosławić komu".
2. Kolejne znaczenie czasownika "błogosławić" to 'życzyć komuś przychylności losu, pomyślności, sprzyjać komuś; brać w opiekę i obdarzać łaską'. Wymaga ono użycia składni: błogosławić komuś/czemuś, tak jak w przykładzie "Niech nam Pan Bóg błogosławi".
Z kolei uwzględniając dane zawarte w Wielkim słowniku języka polskiego, publikowanym online (https://www.wsjp.pl/), który nie jest słownikiem normatywnym, ale notuje sposoby używania języka, trzeba podać, że w wypadku pierwszego i drugiego znaczenia są używane obydwa związki składniowe: z dopełniaczem i celownikiem (https://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=9878&id_znaczenia=4787948&l=3&ind=0; https://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=9878&id_znaczenia=4787950&l=3&ind=0.).

Poradnia

07.06.2019

Gdańsk-Orunia czy Gdańsk Orunia? Zapis nazw dzielnic miast

Dzień dobry! Mamy wątpliwości co do pisowni nazwy miasta połączonej z nazwą dzielnicy. W jednych źródłach jest napisane z myślnikiem, a w innych bez, np. Gdańsk-Orunia czy Gdańsk Orunia. Prosimy o podanie poprawnej wersji. Pozdrawiamy, uczniowie klasy 8a SP 54

Bardzo się cieszymy, że interesują Was problemy poprawności językowej. Zapis nazw miejscowych, które składają się z dwóch (lub więcej) elementów, rzeczywiście może stanowić problem, bo ustalenia ortograficzne zmieniały się w tym zakresie. Zapewne z tego powodu można spotkać różne zapisy, które utrwaliły się jako pewien zwyczaj językowy.
W roku 2004 Rada Języka Polskiego (RJP) podjęła uchwałę ortograficzną dotyczącą zapisu nazw miejscowości i dzielnic (http://www.rjp.pan.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=83:uycie-cznika-w-wieloczonowych-nazwach-miejscowych&catid=43&Itemid=59). Zgodnie z tą uchwałą nazwy złożone z dwóch lub więcej wyrazów, które wspólnie określają miejscowość lub jej część (dzielnicę), piszemy z łącznikiem. Poprawny jest zatem zapis Gdańsk-Orunia, podobnie jak Warszawa-Okęcie, Warszawa-Śródmieście, Bielsko-Biała-Lipnik czy Warszawa-Praga-Północ.
Uchwałę RJP stosują słowniki ortograficzne. Zasada pisowni z łącznikiem po raz pierwszy została podana w drugim wydaniu „Wielkiego słownika ortograficznego PWN” pod red. E. Polańskiego (Warszawa 2006) oraz w następnych wydaniach.
Zasady pisowni są również publikowane na stronach internetowych słownika języka polskiego PWN. O zapisie nazw z łącznikiem przeczytamy pod adresem: https://sjp.pwn.pl/zasady/;629536.

Poradnia