Poradnia

Pytania i odpowiedzi

kategoria: Słownictwo

25.11.2021

Kawałek tortu?

Proszę o poradę, które powiedzenia są poprawne:
kawałek tortu czy kawałek torta, spróbuj tortu czy spróbuj torta?
Pozdrawiam

W obydwu podanych połączeniach rzeczownik tort występuje w dopełniacza. Zgodnie z wzorem odmiany forma dopełniacza to tortu. Poprawnym wyrażeniem jest zatem "kawałek tortu", połączenie "kawałek torta" nie jest poprawne i lepiej go unikać. Podobnie jest z drugim połączeniem - wzorcowy charakter ma zwrot "spróbuj tortu".

Poradnia

25.11.2021

Przymiotnik od nazwy miasta Porto

Dzień dobry,
jak będzie brzmiał przymiotnik od miasta Porto. Np. Marynarz siedział w porcie .....
Z góry dziękuję za odpowiedź

Pytanie jest interesujące. Jednak w języku polskim od nazwy tego portugalskiego miasta Porto nie tworzy się przymiotnika. Taką informację podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN. Marynarz siedział zatem w porcie Porto. Od nazwy Porto nie tworzy się również nazw mieszkańców.

Poradnia

22.11.2021

Formy zaimków ciebie, siebie, mnie

Dzień dobry,
Poproszę o informacji o poprawności formy siebię, ciebię, mnię z ę w wygłosie. Pamiętam te formy z dzieciństwa i w wymowie je użytkuję. Wygłosową unosowioną samogłoskę wskazują też rosyjskie formy себя, тебя, меня, zakończone „я”. Jak wiadomo w X wieku unosowione e we wszystkich językach słowiańskich zamieniło zależnie od systemu ortografii „ja”, „ia”, „я”.
Pozdrawiam

Pod względem ortograficznym i ortoepicznym formy siebię, ciebię i mnię są niepoprawne, niezgodne z współczesnymi normami języka polskiego. Normy te (jako wzory poprawnej odmiany zaimków) podawane są w słownikach poprawnościowych, słownikach języka polskiego, zasadach wymowy polskiej, a także w naukowych opracowaniach normatywnych. Wydaje się, że doszło tu do pomylenia form zaimków z ich krótszymi odpowiednikami: cię, się, ewentualnie mię.
Formy siebię, ciebię i mnię są niepoprawne i niezgodne nie tylko z normą wzorcową, ale także użytkową języka polskiego. Od dawna jedyne poprawne formy biernika wymienionych zaimków mają postać: siebie, ciebie, mnie. Podaje je Stanisław Szober w Słowniku poprawnej polszczyzny z 1948 roku. Dołączamy link do wersji elektronicznej: https://rcin.org.pl/dlibra/publication/33626/edition/36190/content
Wystarczy odszukać hasła: JA, TY, SIEBIE i zapoznać się z informacją na temat normy językowej w zakresie ich odmiany i pisowni. Jedyne poprawne formy to: siebie, ciebie, mnie (mię). Oczywiście, tylko takie fomy notuje współczesny Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego (wyd. 2007 r.).
Te same informacje znajdzie Pan w przedwojennym Słowniku ortoepicznym Stanisława Szobera (https://polona.pl/item/slownik-ortoepiczny-jak-mowic-i-pisac-po-polsku,ODU1MTU2MQ/474/#info:metadata) w hasłach: JA, TY, SIEBIE.
Można też sięgnąć także do Gramatyki języka polskiego Onufrego Kopczyńskiego z 1817 r. lub do wcześniejszych prac tego autora. Podajemy link do wersji elektronicznej: https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/doccontent?id=253423
Na stronach 79-80 widnieje informacja o odmianie zaimków, między innymi o formach: siebie, ciebie, mnie, które są poprawne fonetycznie i ortograficznie.
Żadna z uchwał ortograficznych nie zmieniała postaci omawianych zaimków.

Poradnia

18.11.2021

Neologizm najpojedyńsza

Szanowni Państwo,
zwracam się do Państwa z pytaniem odnośnie poprawności zapisu słowa "najpojedyńsza". Słowo użyte zostało w artykule z dwudziestolecia międzywojennego. W swojej pracy licencjackiej sporządzam edycję tych artykułów. Nurtuje mnie pytanie, czy w tamtym czasie posługiwano się takim słowem, czy jest ono poprawne?
Będę wdzięczna za odpowiedź.
Z poważaniem

Z informacji, jakie Pani podaje wynika, że słowo "najpojedyńsza" traktować można jako neologizm (okazjonalizm), a ściślej indywidualizm powiązany ze stylem autora tekstu. Zarówno budowa wyrazu, jak i jego semantyka, a także sam zapis, wynikają zapewne z określonej intencji autora. Trudno nam szczegółowo wypowiadać się na ten temat, bo nie znamy szerszego kontekstu użycia słowa "najpojedyńsza", gatunku tekstu, w jakim został użyty. Bez tych danych trudno ocenić jednoznacznie poprawność jego użycia. Trzeba także podkreślić, że ocena indywidualizmów w tekstach artystycznych oraz medialnych wymaga uwzględnienia funkcji, jaką w zamierzeniu nadawcy wyraz ten miał pełnić.
Z punktu widzenia gramatycznego wyraz "najpojedyńsza" nie wydaje się poprawny, przymiotnik pojedynczy nie podlega stopniowaniu w języku ogólnym. Odpowiadając na pytanie o posługiwanie się tym wyrazem w dwudziestoleciu międzywojennym, możemy podać, że nie jest notowany w Słowniku języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego, który zawiera materiał językowy z tego okresu.

Poradnia

07.07.2021

Archaizm w Bogurodzicy?

Szanowna Poradnio!
Czytając tekst pieśni "Bogurodzica", natknąłem się na zdanie "Tuć się nam zwidziało diable potępienie". Zaciekawiło mnie słowo "tuć". Szukałem go na stronie internetowej PWN i w Słowniku dawnej polszczyzny, lecz nigdzie nie znalazłem wyjaśnienia tegoż wyrazu. Proszę o pomoc.
Z wyrazami szacunku

Słowo "tuć" jest połączeniem zaimka "tu" i skróconej formy zaimka "ć" (ci - jest celownikiem zaimka ty), która pełni funkcję partykuły emfatycznej, wzmacniającej, uwydatniającej pewien aspekt wypowiedzi. Jest to zatem konstrukcja tu-ć. Tego rodzaju połączenia występowały dość często w tekstach staropolskich, dużo jest ich w "Kazaniach gnieźnieńskich" z początku XV w., np.: tedyć, iżeć, na powietrzuć, takoć, jestci.
Podajemy szerszy kontekst, w którym występuje słowo "tuć":
Była radość, była miłość, było widzenie tworca
anjelskie bez końca,
Tuć sie nam zwidziało diable potępienie.

Poradnia

14.06.2021

latarni czy latarń?

Witam,
Chciałabym zapytać Państwa - jak brzmi prawidłowa odmiana w dopełniaczu liczby mnogiej słowa "latarnia" ? Spotkałam się z wersjami które brzmiały: "latarni" oraz "latarń".
Taka podwójna odmiana widnieje też na Wikipedii. Czy obie wersje są prawidłowe czy jednak jedna z nich to wielokrotnie powtarzany błąd?
Bardzo proszę o odpowiedź.
Z góry dziękuję

Odnosząc się do poprawności podanych form, wykorzystujemy dane ze słowników języka polskiego i słowników poprawnej polszczyzny. Generalnie obie formy są możliwe i poprawne, przy czym w niektórych słownikach zwraca się jeszcze uwagę na różnice gramatyczne między nimi. Jako neutralna gramatycznie jest traktowana postać „latarni” (homonimiczna - tożsama - z dopełniaczem liczby pojedynczej), natomiast „latarń” kwalifikowana jest jako charakterystyczna (swoista dla formy dopełniacza liczby mnogiej, odróżniająca go od liczby pojedynczej). Taki opis odmiany rzeczownika "latarnia" podaje np. Wielki słownik języka polskiego (www.wsjp.pl) czy Słownik gramatyczny języka polskiego (www.sgjp.pl).

Poradnia

23.04.2021

Czy pokój może być profesjonalny?

Szanowni Państwo,
od pewnego czasu gnębi mnie pytanie. Chodzi o zwrot, jaki użyłem w ogłoszeniu, mianowicie „mam do wynajęcia PROFESJONALNY pokój”, mając na myśli pokój „z górnej półki” o wysokim poziomie w branży pokoi na wynajem. Moje pytanie - czy wyraziłem się poprawnie i zrozumiale? Czy forma - profesjonalny pokój- jest poprawna i istnieje w języku polskim?
Z góry dziękuję za odpowiedź.

Użycie słowa "profesjonalny" w przedstawionym przez Pana kontekście jest niezbyt fortunne i może być niezrozumiałe. Słowniki języka polskiego podają znaczenie słowa "profesjonalny" jako mające związek z zawodowym wykonywaniem czynności, specjalizacją w określonej dziedzinie, wysoką jakością pracy charakterystyczną dla osób wykonujących ją w jakiejś dziedzinie. Semantyka wyrazu "profesjonalny" nie odpowiada więc sensowi, jaki chciał Pan zawrzeć w ogłoszeniu. Połączenia "profesjonalny pokój" można użyć na oznaczenie pokoju z profesjonalnym sprzętem, przy czym warto wówczas uzupełnić je o dodatkowe określenie, np. profesjonalny pokój do przesłuchań, profesjonalny pokój do terapii, profesjonalny pokój do nagrywania itd.

Poradnia