Poradnia

Pytania i odpowiedzi

kategoria: Słownictwo

25.02.2021

Paranoidować, czyli o używaniu neologizmów

Czy słowo ,,paranoidować" jest poprawne? Spotykałam się z nim wiele razy, jednak nie ma go w słowniku.
Pozdrawiam

Słowa "paranoidować" nie notują ani korpusy języka polskiego, ani zbiory rejestrujące nowe słownictwo (np. Obserwatorium Językowe Uniwersytetu Warszawskiego, https://nowewyrazy.uw.edu.pl/projekt.html). Przegląd stron internetowych wskazuje, że formy wyrazu „paranoidować” są używane w tekstach internetowych (takich jak blogi czy komentarze) w znaczeniu 'zachowywać się nienormalnie, wpadać w paranoję'. Generalnie przykłady stosowania tego czasownika w tekstach pisanych są dość rzadkie.
Nie ulega wątpliwości, że czasownik „paranoidować” nie jest jeszcze akceptowany w języku ogólnym. Jest to rodzaj neologizmu spełniającego głównie funkcję ekspresywną i jeśli jest czytelny dla odbiorcy, to może być używany w komunikacji potocznej, nieoficjalnej.

Poradnia

22.02.2021

Księgowy i księgowa

Uprzejmie proszę o wskazanie czy na pieczątce zamówionej kobiecie powinien być zapis Księgowa czy Księgowy, Główna Księgowa czy Główny Księgowy?
Serdecznie pozdrawiam

Jeśli istnieją formy żeńskie rzeczowników, zwłaszcza utrwalone, powinniśmy je stosować. Wielki słownik języka polskiego podaje, że w odniesieniu do kobiet używa się wyrazu księgowa, do mężczyzn - księgowy (www.wsjp.pl). A zatem na na pieczątce dla kobiety powinny znaleźć się zapisy: Księgowa i Główna Księgowa.

Poradnia

22.02.2021

Czy istnieje wiedza merytoryczna?

Szanowni Państwo!
Czy zyskująca popularność zbitka "wiedza merytoryczna" ma sens? Jeśli tak, to jaka inna wiedza (obok merytorycznej i niemerytorycznej) istnieje?
Z poważaniem

W wypadku tego rodzaju wątpliwości warto najpierw ustalić znaczenie składników tego połączenia w świetle słowników języka polskiego.
Wiedza to, jak podaje Wielki słownik języka polskiego, `wszystko to, czego ludzie się dowiadują, ucząc się lub poznając świat`(www.wsjp.pl) . Możliwe jest zatem dookreślenie rodzaju tej wiedzy, jej zakresu itp. Wspomniany słownik podaje przykładowe połączenia: wiedza ekspercka, encyklopedyczna, fachowa, specjalistyczna; ogólna, potoczna; tajemna; praktyczna, teoretyczna; informatyczna, lingwistyczna, matematyczna, prawnicza...
Z kolei przymiotnik merytoryczny Słownik języka polskiego PWN definiuje jako: 'dotyczący treści sprawy, a nie jej strony formalnej` (www.sjp.pwn.pl) . Jest to więc synonim słów: profesjonalny, fachowy, rzetelny. W przypadku słowa merytoryczny notowane są połączenia: merytoryczna/-y dyskusja, aspekt, błąd, poziom, wartość, zarzuty (www.wsjp.pl).
Połączenie „wiedza merytoryczna” nie jest wprawdzie wymieniane w słownikach, niemniej coraz częściej pojawia się w wypowiedziach medialnych, wykorzystywane jest środowiskowo, w tekstach ogłoszeń o pracy i innych. Wyrażenie to wskazuje na pewien zakres wiedzy, na jej specjalistyczny charakter - w przeciwieństwie np. do wiedzy ogólnej, potocznej, zdroworozsądkowej. Nie jest wprawdzie zbyt zręczne semantycznie i stylistycznie, ale komunikatywne i czytelne dla odbiorcy.

Poradnia

09.02.2021

o użyciu określeń polski i w polsce

Dzień dobry,
Proszę o informację, które z poniższych zdań jest poprawne:
,,Największym polskim miastem jest Warszawa’’.
,,Warszawa jest największym miastem w Polsce’’.
Czy można użyć przymiotnika np. ,,polski'' w przypadku, gdy kontekstem jest największe miasto. Czy to jest wtedy prawidłowo powiedziane? Moim zdaniem to drugie zdanie jest poprawne, ale nie wiem, czy mam rację. Według mnie, przymiotnik określa bardziej charakter narodowościowy albo społeczność, np. chińska dzielnica, angielska wioska w Polsce albo polskie miasto w USA. Polskie miasto niekoniecznie musi być w Polsce. Chyba nie zawsze można użyć przymiotnika np. Historia Polski, a nie historia polska. Dodam, że wpisując w wyszukiwarkę Google zdanie: ,, Największe czeskie miasto'', w wynikach wyszukiwania pojawiają
się frazy: Największe miasto w Czechach/ lub Czech, nie zaś czeskie.
Serdecznie dziękuję i pozdrawiam

Obydwa zdania są poprawne, a konstrukcje pod względem semantycznym są równoważne. Przymiotnika „polski” można użyć w odniesieniu do sformułowania „największe miasto”. W tym wypadku wyraz polski oznacza 'znajdujący się na terenie Polski'. Przymiotnik ten może określać cechy etniczne, narodowe, kulturowe, społeczne, a także państwowe, w tym terytorialne. Z tego co nam wiadomo, to raczej trudno wskazać polskie miasto poza Polską. Oznaczałoby to, że w tym mieście mieszkają głównie Polacy i mówi się w nim po polsku.
Równie dobrze można użyć połączenia „największe czeskie miasto”. Jeśli wpiszemy w wyszukiwarkę Narodowego Korpusu Języka Polskiego połączenie „czeskie miasto”, to pojawią się wyniki wskazujące tylko na miasta w Czechach. Podobnie można posługiwać się wyrażeniem „historia polska”, tak jak w tytule dzieła Jędrzeja Kitowicza „Pamiętniki, czyli historia polska”.

Poradnia

04.02.2021

Larp i ciąg dalszy odmiany...

Dzień dobry,
zwracam się do Państwa z pytaniem o odmianę słowa „larp” w każdym z przypadków. Czy w którymś z nich odmiana „larpu” może być poprawna? Czy, jak było to opisane tutaj: http://www.poradniajezykowa.ujd.edu.pl/post/larp-czy-larpa jedyna forma to „larp” i „larpa”?
Z wyrazami szacunku

Wyraz larp pozostaje nadal w zasobach słownictwa nieoficjalnego, środowiskowego. Aby ustalić poprawną odmianę z jednej strony bierzemy pod uwagę jego przynależność do typu deklinacyjnego rzeczowników męskich nieżywotnych, a z drugiej zwyczaj jego odmiany w tekstach (uzus). Jako rzeczownik męski nieżywotny odmieniał się będzie: w liczbie poj. - (M) larp, (D) larpa, (C) larpowi, (B) larp/larpa, (N) larpem, (Msc) larpie; w liczbie mnogiej - (M) larpy, (D) larpów, (C) larpom, (B) larpy, (N) larpami, (Msc) larpach.
Końcówka -u mogłaby ona ewentualnie wystąpić w dopełniaczu liczby pojedynczej. Współcześnie obserwowana jest pewna rywalizacja końcówki -a oraz -u w nowych rzeczownikach, które włącza się w polskie typy odmiany. I tak np. wyraz blog miał pierwotnie w dopełniaczu końcówkę -a (bloga), która dziś wypierana jest przez -u (blogu). Forma bloga jest używana nadal, ale uzyskuje nacechowanie potoczne.
Jeśli chodzi o larp, to dopełniacz z końcówką -u (larpu) nie jest notowany w dostępnych nam tekstach (zob. Narodowy Korpus Języka Polskiego - nkjp.pl). Zatem należałoby przyjąć, że w uzusie utrwaliła się forma larpa. W bierniku możliwe są formy oboczne, z których jedna jest wzorcowa (larp), druga potoczna (larpa).

Poradnia

23.01.2021

Ścielę lub pościelę łóżko

Witam,
proszę o opinię czy prawidłowym jest wyrażenie "pościełam łóżko", czy raczej powinno się powiedzieć ''ścielę łóżko"?
Dziękuję.
Z wyrazami szacunku

Forma „pościełam” jest niepoprawna. W Pani pytaniu pojawiły się formy dwóch czasowników o znaczeniu `przygotowywać pościel do spania lub po spaniu' - posłać/pościelić (czasownik dokonany) i słać/ścielić (czasownik niedokonany). Jeśli utworzymy formę osobową od pierwszego z nich, wówczas poprawne będzie połączenie „pościelę łóżko", jeśli od drugiego - „ścielę łóżko” (czas teraźniejszy) i „będę słała łóżko” (czas przyszły).
Pełną odmianę interesujących Panią czasowników można znaleźć np. w Wielkim słowniku języka polskiego PAN dostępnym także w wersji online (www.wsjp.pl).

Poradnia

22.01.2021

O bierniku: mam balon czy...?

Dzień dobry,
mam pytanie, czy powinno się mówić "mam balon" czy "mam balona"? A może obie formy są dopuszczalne?
Pozdrawiam serdecznie

Obydwie wymienione przez Panią formy są poprawne, lecz zarezerwowane dla różnych sytuacji komunikacyjnych. Pierwsza z nich "mam balon" jest zgodna z normą wzorcową i powinna być używana w komunikacji oficjalnej (m.in. w piśmie). Druga "mam balona" jest odpowiednia jedynie dla kontaktów swobodnych, potocznych, nieoficjalnych.

Poradnia