Poradnia

Pytania i odpowiedzi

kategoria: Znaczenie

31.12.2021

Automacja i automatyzacja

Szanowne Panie,
chciałem poradzić się Pań odnośnie dwóch słów: automacja i automatyzacja. Pytanie moje jest takie, czy te słowa można traktować jako synonimy? Jaka jest zasadnicza różnica pomiędzy tymi pojęciami i w jakim kontekście należy zestawiać każdy z terminów?
Czy poprawne byłoby stwierdzenie, że automacja dotyczyć może zadań, procesów, pracy, a automatyzacja - ludzi, pracowników, siły roboczej?
Dziękuję za odpowiedź i pomoc.

Słowa automacja i automatyzacja można traktować jako synonimy tylko w pewnym zakresie: gdy odnoszone są do zastosowania urządzeń automatycznych w procesach produkcyjnych. Współczesne słowniki języka polskiego (te, do których mamy dostęp w dobie pandemii) nie notują rzeczownika automacja, natomiast nieco starszy słownik języka polskiego (z połowy XX wieku) pod redakcją Witolda Doroszewskiego podaje takie hasło, ale nie uwzględnia jego znaczenia. Odsyła jedynie do haseł automatyka, automatyzacja.
Z kolei rzeczownik automatyzacja notowany jest w Wielkim słowniku języka polskiego dostępnym w wersji online w dwóch znaczeniach: 1. zastąpienie pracy człowieka pracą maszyną, 2. mechanizm polegający na reagowaniu przez człowieka na określone rzeczy w sposób pozbawiony namysłu, lecz w zgodności z wcześniejszymi sposobami działania w podobnych sytuacjach (www.wsjp.pl).
Również przegląd korpusów języka polskiego nie pokazuje utrwalonych połączeń ze słowem automacja i automatyzacja w znaczeniach, które Pan proponuje. Być może słowo automacja występuje w tekstach specjalistycznych i w takich kontekstach następuje uściślenie jego znaczenia.
Należy też zwrócić uwagę, że połączenia typu automatyzacja zasobów ludzkich, ludzi, siły roboczej nie są możliwe, chyba że chodziłoby o celowe, deprecjonujące uprzedmiotowienie ludzi.

Poradnia

30.12.2021

Czy przysłowiowy jest pleonazmem?

Dzień dobry! Czy wyraz "przysłowiowy" jest poprawny, czy jest tylko bezsensownie utworzonym tworem językowym? Słyszałem, że jest to pleonazm, albowiem gdy nawiązujemy do przysłowia, nie musimy dodawać przymiotnika, który ma to potwierdzać.
Z poważaniem.

Z całą pewnością nie można się zgodzić z opinią, że przymiotnik przysłowiowy jest bezsensownym tworem. Nie zawsze też jego użycie jest niepoprawne. Zacznijmy od znaczenia przymiotnika. Słownik języka polskiego PWN (https://sjp.pwn.pl/sjp/przysłowiowy;2512575) podaje, że przysłowiowy to:
1. `dotyczący przysłowia`,
2. `powszechnie znany`.
Rozbudowane znaczenia oraz przykłady użycia przymiotnika przysłowiowy podaje Wielki słownik języka polskiego PAN (https://www.wsjp.pl/index.php?szukaj=przys%C5%82owiowy&pwh=0); zachęcamy do przestudiowania wszystkich przykładów, a tutaj przytaczamy jedynie skrót:
1. `przypominający swą formą przysłowie` (np. przysłowiowy zwrot, przysłowiowe zdanie)
2. `używane dla wskazania wyrazu, który wchodzi w skład jakiegoś przysłowia` (np. przysłowiowy murzyn, który zrobił swoje)
3. `taki, że wszyscy wiedzą, że obiekt, o którym mowa, ma cechę, która jest wskazywana` (np. uchodzi za przysłowiowy wzór uczciwości )
4. `używane w celu zasygnalizowania, że wyraz lub wyrażenie nadrzędne jest składnikiem jakiegoś związku frazeologicznego lub metafory (np. przysłowiowy gwóźdź do trumny)
Generalnie przymiotnik przysłowiowy używany jest wtedy, gdy chcemy zasygnalizować niedosłowność, metaforyczność treści jakiegoś połączenia. Zgodzić się należy, że często jest zbędnym uzupełnieniem związku frazeologicznego, który - co oczywiste - odznacza się niedosłownością treści. W takich sytuacjach rzeczywiście można mówić o pewnej nadmiarowości znaczeniowej. Jest ona odstępstwem od normy frazeologicznej (nieuzasadnioną innowacją rozwijająca utrwalony skład związku frazeologicznego) traktowanym jako błąd, np. postawić przysłowiową kropkę nad i (odbiorca ma świadomość, że nie chodzi o dosłowną kropkę). Na marginesie, skoro już wywołał Pan pleonazm, to warto zastanowić się w tym kontekście nad wyrażeniem z Pana pytania: "utworzonym tworem" (?).
Poprawne są natomiast użycia, w których przymiotnik przysłowiowy stanowi sygnał odniesienia do związku frazeologicznego czy przysłowia, które nie są przywoływane w całości (znaczenie 1. `dotyczący przysłowia`), np. przysłowiowa baba z wozu (baba z wozu koniom lżej), przysłowiowy wróbel na dachu (lepszy wróbel w garści niż gołąb na dachu). Tego rodzaju zastosowanie potwierdzają liczne przykłady notowane w Narodowym Korpusie Języka Polskiego. Przymiotnik przysłowiowy może też wskazywać na symboliczność jakiejś nazwy, pojęcia (znaczenie 2. `powszechnie znany`), np. przysłowiowa mądrość sowy.

Poradnia

26.11.2021

Spór o znaczenie słowa "firma"

Szanowne Panie, piszę w sprawie, która nie daje mi spokoju od jakiegoś czasu. Koleżanka studiująca ekonomię z uporem poprawia wszystkich znajomych, gdy używają słowa "firma" mając na myśli konkretne przedsiębiorstwo (zastępując "firmę" właśnie "przedsiębiorstwem"). Słownik Języka Polskiego PWN jako pierwsze znaczenie słowa "firma" podaje «przedsiębiorstwo handlowe, usługowe lub przemysłowe», stąd moje przekonanie, że słów tych można używać zamiennie, szczególnie w luźnych rozmowach niedotyczących ekonomii. Koleżanka jednak kieruje się encyklopedycznym znaczeniem "firmy" wyniesionym ze studiów (https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/firma;3901188.html) twierdząc, że zamienne stosowanie obu pojęć to błąd, bo firma jest wartością niematerialną (logo, marka oraz nazwa). Jak to więc jest z tą "firmą"? Będę bardzo wdzięczny za rozwiązanie naszego "konfliktu" i odpowiedź.
Z wyrazami szacunku

Trudno nam rozstrzygnąć spór, który Państwo toczą, ponieważ odwołują się Państwo do różnych znaczeń wyrazu firma - ogólnego i specjalistycznego. Na te znaczenia wskazuje chociażby Wielki słownik języka polskiego online (wsjp.pl) - firma to: 1. przedsiębiorstwo; jednostka gospodarcza zajmująca się produkcją, sprzedażą lub wykonywaniem jakichś usług, 2. nazwa; zarejestrowana urzędowo nazwa firmy - przedsiębiorstwa, ewentualnie 3. człowiek; człowiek mający dobrą opinię.
Z Pana relacji wynika, że w sporze odnoszą się Państwo do 1. i 2. znaczenia wyrazu. Jeśli rozmowa jest swobodna i nie ma specjalistycznego charakteru, to używanie słowa firma ze znaczeniem 'przedsiębiorstwo' jest w pełni uprawione.

Poradnia

19.11.2021

Doświadczenie czy doświadczenia

Dzień dobry,
zwracam się do Państwa z prośbą o poradę językową. W 2022 roku nasz bank obchodzić będzie jubileusz 160-lecia działalności. W związku z tym chcielibyśmy w materiałach reklamowych posługiwać się hasłem 160 lat doświadczeń/doświadczenia. I tu właśnie jest problem - która forma jest poprawna: doświadczeń czy doświadczenia.
Będę wdzięczna za pomoc i odpowiedź.
Z wyrazami szacunku

Użycie każdej z form rzeczownika "doświadczenie" wiąże się z nadaniem innego znaczenia hasłu "160 lat...". Jeśli mają Państwo zamiar podkreślić wiedzę i umiejętności ukształtowane w ciągu wielu lat, to odpowiednie będzie użycie formy liczby pojedynczej "doświadczenia": 160 lat doświadczenia. Liczba mnoga (160 lat doświadczeń) odnosi raczej do doświadczenia jako zbioru różnych wydarzeń, które miały miejsce, często też negatywnych.

Poradnia

07.07.2021

Archaizm w Bogurodzicy?

Szanowna Poradnio!
Czytając tekst pieśni "Bogurodzica", natknąłem się na zdanie "Tuć się nam zwidziało diable potępienie". Zaciekawiło mnie słowo "tuć". Szukałem go na stronie internetowej PWN i w Słowniku dawnej polszczyzny, lecz nigdzie nie znalazłem wyjaśnienia tegoż wyrazu. Proszę o pomoc.
Z wyrazami szacunku

Słowo "tuć" jest połączeniem zaimka "tu" i skróconej formy zaimka "ć" (ci - jest celownikiem zaimka ty), która pełni funkcję partykuły emfatycznej, wzmacniającej, uwydatniającej pewien aspekt wypowiedzi. Jest to zatem konstrukcja tu-ć. Tego rodzaju połączenia występowały dość często w tekstach staropolskich, dużo jest ich w "Kazaniach gnieźnieńskich" z początku XV w., np.: tedyć, iżeć, na powietrzuć, takoć, jestci.
Podajemy szerszy kontekst, w którym występuje słowo "tuć":
Była radość, była miłość, było widzenie tworca
anjelskie bez końca,
Tuć sie nam zwidziało diable potępienie.

Poradnia

23.04.2021

Czy pokój może być profesjonalny?

Szanowni Państwo,
od pewnego czasu gnębi mnie pytanie. Chodzi o zwrot, jaki użyłem w ogłoszeniu, mianowicie „mam do wynajęcia PROFESJONALNY pokój”, mając na myśli pokój „z górnej półki” o wysokim poziomie w branży pokoi na wynajem. Moje pytanie - czy wyraziłem się poprawnie i zrozumiale? Czy forma - profesjonalny pokój- jest poprawna i istnieje w języku polskim?
Z góry dziękuję za odpowiedź.

Użycie słowa "profesjonalny" w przedstawionym przez Pana kontekście jest niezbyt fortunne i może być niezrozumiałe. Słowniki języka polskiego podają znaczenie słowa "profesjonalny" jako mające związek z zawodowym wykonywaniem czynności, specjalizacją w określonej dziedzinie, wysoką jakością pracy charakterystyczną dla osób wykonujących ją w jakiejś dziedzinie. Semantyka wyrazu "profesjonalny" nie odpowiada więc sensowi, jaki chciał Pan zawrzeć w ogłoszeniu. Połączenia "profesjonalny pokój" można użyć na oznaczenie pokoju z profesjonalnym sprzętem, przy czym warto wówczas uzupełnić je o dodatkowe określenie, np. profesjonalny pokój do przesłuchań, profesjonalny pokój do terapii, profesjonalny pokój do nagrywania itd.

Poradnia

08.04.2021

O użyciu połączenia time out

Dzień dobry,
przybywam z pytaniem odnośnie słowa z branży IT jakim jest popularny "time out" oznaczający przekroczenie czasu oczekiwania na odpowiedź.
Kłopot w tym, że to słowo nie ma żadnego sensownego odpowiednika w języku polskim oraz jego zapisywane znaczenie jest potwornie długie. Nawet skrócenie do "brak odpowiedzi" jest trochę pominięciem powodu odpowiedzi, jakim było przekroczenie czasu, a nie sam fakt jej braku (finalnie oczywiście kończy się brakiem ale w tłumaczeniach w IT jest istotna przyczyna tego braku).
Czy z "time out"-em zostać jak z weekendem i przyjąć, że to słowo nie ma dobrego tłumaczenia. Jeśli tak, to jak powinna brzmieć poprawna pisownia i odmiana takiego dwuwyrazowego zwrotu?

Samo połączenie time out nie jest nowe w języku polskim, jest znane z innej odmiany środowiskowej – sportowej, w której oznacza ‘limit czasu, czas’. Słownik języka polskiego dostępny w wersji online podaje również znaczenie środowiskowe: `oficjalnie zarządzona przerwa w grze, wykorzystywana zwykle przez trenera na udzielenie wskazówek zawodnikom` (www.sjp.pwn.pl). W związku z tym użyciem w odmianie środowiskowej ustaliła się już jego odmiana o postaci:
liczba pojedyncza: M. time out, D. time outu, C. time outowi, B. time out, N. time outem, Msc. time oucie
liczba mnoga: M. time outy, D. time outów, C. time outom, B. time outy, N. time outami, Msc. time outach
Odnosząc się natomiast do pytania o ewentualne tłumaczenie połączenia time out, należałoby się zastanowić, jakiemu celowi miałoby służyć to tłumaczenie, w jakich sytuacjach (oficjalnych, nieoficjalnych), przez kogo (w jakim środowisku) miałoby być wykorzystywane w komunikacji. Dla informatyków zrozumiałe jest zapewne połączenie time out, a dla laików konstrukcja opisowa „przekroczenie czasu oczekiwania na odpowiedź” jest jasna i niezbyt długa.

Poradnia