Poradnia

Pytania i odpowiedzi

kategoria: Znaczenie

10.02.2020

Spójnik "ani" w zdaniach zaprzeczonych

Szanowna Poradnio,
czy stosowanie spójnika "i" zamiast "ani" w przeczeniach jest dozwolone? Kilka przykładów:
"Nie lubię cię i nie kocham".
"Nie daję się apatii i zwątpieniu".
"Nie mam już problemów z pamięcią i koncentracją".
Czy słusznie dopatruję się błędu w doborze spójnika w zdaniu: "To nie jest denuncjacja czy donosicielstwo, ale nasz moralny, ludzki obowiązek". Czy zamiast "czy" nie powinnno być "ani"?
Będę niezmiernie wdzięczna za rozwianie moich wątpliwości.

Podnoszone wątpliwości jednoznacznie rozstrzyga Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN (red. Andrzej Markowski). Spójnik „ani” łączy człony równorzędne w zdaniu zaprzeczonym. Zatem w zdaniach zaprzeczonych, przytoczonych w pytaniu (oraz podobnych), niepoprawne jest używanie spójnika „i”. Użycie spójnika „i” jest poprawne w zdaniach twierdzących. Dodajmy, że zwykle spójnik „ani” występuje w wersji podwojonej, tzn. "ani ..., ani", choć użycie pojedynczego spójnika też jest możliwe.
Jeśli chodzi o zdanie "To nie jest denuncjacja czy donosicielstwo...", to w pierwszej kolejności warto zwrócić uwagę na użycie w funkcji wyłączającej dwóch rzeczowników o bliskim znaczeniu: "denuncjacja" i "donosicielstwo".
Użycie koniecznego w takiej konstrukcji spójnika "ani" - łączącego składniki współrzędne zdania zaprzeczonego - wiąże się z różnymi znaczeniami tych składników.

Poradnia

06.02.2020

"Rojenia" - archaizm czy neologizm?

Dzień dobry!
Czy słowo "rojenia" uznajemy w języku polskim za archaizm, czy neologizm?
Dziękuję za odpowiedź.

Słowo "rojenie" (używane częściej w mianowniku lmn. jako rojenia) oznacza 'marzenie o czymś, co jest prawie niemożliwe do osiągnięcia; mrzonkę' (wsjp.pl). Utworzone zostało w sposób regularny od czasownika "roić". Przez niektóre słowniki języka polskiego kwalifikowane jest jako książkowe, co oznacza, że słowo jest używane w języku pisanym w celu podniesienia stylistycznych walorów tekstu.
"Rojenie" nie jest archaizmem, choć jego historia sięga XVI w., ani neologizmem. Należy do zasobu słownictwa używanego rzadziej.

Poradnia

20.01.2020

Empatyzować czy empatyzować się?

Dzień dobry,
chciałabym się dowiedzieć, która forma jest poprawna: emaptyzować z kimś czy empatyzować się z kimś?

Słowniki języka polskiego nie notują czasownika „empatyzować”, tym samym nie podają też jego rządu, czyli łączliwości składniowej, w jakiej występuje.
Czasownik ten jest natomiast poświadczony w tekstach specjalistycznych (psychologicznych), również niespecjalistycznych. Znaczeniem nawiązuje do rzeczownika empatia: psych. `zdolność do współodczuwania z inną osobą jej emocji i rozumienia jej stanów psychicznych` (https://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=1582&ind=0&w_szukaj=empatia).
Jeśli chodzi o składnię tego czasownika, to utrwala się konstrukcja „empatyzować z kimś”, na co wpływ ma też zapewne analogia do czasownika sympatyzować (sympatyzować z kimś), również odrzeczownikowego, z podobnego pola tematycznego (emocji, stanów psychicznych).

Poradnia

14.01.2020

Limuzyna - czy jest nacechowana emocjonalnie?

Dzień dobry, moje pytanie brzmi: czy wyraz limuzyna jest nacechowany emocjonalnie? (przy wyrazie neutralnym- auto/ samochód).
Dziękuję za pomoc.

Słowniki języka polskiego (online) podają następującą definicję wyrazu limuzyna: 'duży, luksusowy samochód osobowy' (sjp.pwn.pl, wsjp.pl). Z samej definicji nie wynika nacechowanie ekspresywne wyrazu, definicja na to nie wskazuje. Można jedynie mówić o pozytywnych skojarzeniach, jakie wywołuje część znaczenia wiążąca limuzynę z luksusem.
Nacechowanie ekspresywne może się jednak ujawnić w odpowiednim kontekście, w wypowiedzi - na przykład gdy wyrazem limuzyna nazwiemy ironicznie mały lub zaniedbany samochód.
Dodajmy też, że przywołany w pytaniu wyraz auto nie jest neutralny stylistycznie, ma nacechowanie potoczne. Neutralny charakter mają wyrazy samochód i pojazd.

Poradnia

11.01.2020

Czym nawierzchnia różni się od powierzchni?

Dzień dobry, jaka jest różnica między znaczeniem słowa nawierzchnia, a powierzchnia?

Odwołajmy się do słownika. Nawierzchnia to 'górna warstwa jezdni lub innego obiektu przeznaczonego do poruszania się po nim ludzi lub pojazdów'. Z kolei powierzchnia oznacza 'warstwę tworzącą zewnętrzną lub górną część czegoś'.
Różnica między znaczeniami jest wyraźna. Mówiąc prosto, nawierzchnia jest tym rodzajem powierzchni, po której można się poruszać.
Podajemy linki do słownika języka polskiego online (Wielki słownik języka polskiego PAN): https://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=5677&ind=0&w_szukaj=nawierzchnia oraz https://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=937&id_znaczenia=5064731&l=21&ind=0

Poradnia

11.01.2020

Dusze konające czy dusze konających?

Które wyrażenie jest poprawne: „dusze konających”, czy „dusze konające”?

Z punktu widzenia poprawności gramatycznej (fleksyjnej) obie formy można uznać za poprawne. Niemniej o użyciu odpowiedniej formy fleksyjnej decyduje znaczenie słowa "dusza". Jeśli duszę rozumiemy zgodnie z religią, to w definicji tego słowa zawiera się znaczenie nieśmiertelności. "Dusza" to 'w wielu religiach niematerialna i nieśmiertelna część człowieka, która ożywia ciało, a w chwili śmierci je opuszcza' (wsjp.pl). Dla uzupełnienia dodamy, że "konający" to "znajdujący się w stanie poprzedzającym śmierć' (wsjp.pl). Przy uwzględnieniu tego znaczenia duszy poprawne jest wyrażenie pierwsze - "dusze konających", jako że same dusze nie konają. W innym znaczeniu dusza może być ujmowana jako np. 'całość cech psychicznych, uczuciowych i intelektualnych człowieka składających się na jego osobowość' (sjp.pwn.pl). Odpowiednio do tego można użyć połączenia "dusze konające".

Poradnia

03.01.2020

Kowenant czy kowenanta?

Proszę o rozstrzygnięcie, ten kowenant czy ta kowenanta (rozumiane jako zobowiązanie umowne, zaczerpnięte z j.ang. covenant). Używamy często tego określenia w pracy i nie mamy problemy przy liczbie mnogiej (te kowenanty), ale przy pojedynczej są dwie wersje. Dziękuję i pozdrawiam.

Analiza użyć formy odpowiadającej w języku polskim angielskiemu covenant 'formalne porozumienie, umowa' wskazuje, że rzeczownik ten przybiera w mianowniku postać kowenant.
Z reguły przy nowych zapożyczeniach, w wypadku słownictwa o międzynarodowym zakresie użycia (internacjonalizmów), zachowywana jest głoskowa struktura zakończenia wyrazu, w tym wypadku -nt.

Poradnia