Poradnia

W wypadku gdy mamy tego rodzaju wątpliwości znaczeniowe, możemy zacząć od przeszukania słowników języka polskiego. Wielki słownik języka polskiego (wsjp.pl) podaje kilka znaczeń czasownika „podniecać”, w tym znaczenie: `sprawiać, że jakieś zjawiska, uczucia lub stany są intensywniejsze, mocniejsze lub większe`( https://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=30144&id_znaczenia=4938779&l=21&ind=0). W związku z tym możliwe jest połączenie „podniecać ogień”, w którym przymiotnik wskazuje na intensywność. Należy jednak zwrócić uwagę, że to znaczenia poprzedzone jest kwalifikatorem „książkowy”, co oznacza, że połączenie "podniecać ogień" będzie miało charakter nacechowany (nieneutralny). Dlatego użyte w komunikacji potocznej może zwracać uwagę, a nawet wywoływać zdziwienie - z czym się Pan spotkał.

zdjęcia:

W rozstrzygnięciu pomoże informacja zawarta w Wielkim słowniku języka polskiego (wsjp.pl). Zgodnie z definicją słownikową szklanka to 'szklane naczynie o kształcie walca, czasem lekko rozszerzające się ku górze, o pojemności zbliżonej do ćwierć litra, przeznaczone do picia różnych napojów'. Natomiast kubek to 'nieduże naczynie z uszkiem lub bez uszka, cylindryczne lub o kształcie ściętego stożka, przeznaczone do picia różnych napojów, trzymane w ręku'. Jak wynika z definicji uszko nie jest podstawową cechą kubka. Skoro naczynie nie jest szklane i nie ma uszka, to można je określić nazwą kubek, na co wskazuje m.in. połączenie „plastikowy kubek”, które podaje cytowany wyżej słownik. To powinno wyjaśnić wątpliwości.

Jak słusznie Pani zauważyła, słowo "archaizm" ma różne znaczenia. Jedno z nich to znaczenie specjalistyczne używane w językoznawstwie, drugie znaczenie podstawowe. Wyraz archaizm może określać cechy języka, a także wskazywać na pewną przestarzałość, nieaktualność poglądów, opinii, postaw itp. Obydwa znaczenia notują słowniki języka polskiego. Podajemy poniżej definicję za Wielkim słownikiem języka polskiego PAN (https://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=86835&ind=0&w_szukaj=archaizm):
- w językoznawstwie (jęz.) 'wyraz, postać fonetyczna, znaczenie, forma fleksyjna wyrazu lub konstrukcja składniowa współcześnie odczuwane jako już w zasadzie nieużywane, z wyjątkiem tekstów stylizowanych na dawne'
- książkowe (książk.) 'zjawisko postrzegane jako przestarzałe i należące do minionej epoki'.
Warto zwrócić uwagę, że drugiej definicji towarzyszy kwalifikator "książkowe". Opatruje się nim jednostki używane jedynie w sytuacji oficjalnej, często jedynie w języku pisanym, głównie w celu podniesienia stylistycznej wartości wypowiedzi, popisania się erudycją itp. Podane przez Panią zdania zawierają słowo archaizm użyte w odpowiednim znaczeniu. Można zadać jedynie pytanie, w jakim kontekście występują te zdania.

Język żyje, zmienia się, to jest oczywiste. Najpierw uściślijmy - rzeczownik "piękność" w podanych przez Pana połączeniach nie występuje w funkcji przydawki.
Dawniej rzeczownik "piękność" miał szerszy zakres użycia i większą łączliwość z innymi rzeczownikami, które występowały w roli przydawek (np. piękność obrazu - jak podaje Słownik wileński z 1861 roku). Ewentualna „nieaktualność” rzeczownika "piękność" w tych połączeniach wyrazowych ma inne podłoże - wynika z utrwalonej w takich wyrażeniach łączliwości rzeczownika "piękno".
Trudno mówić, że połączenia „piękność dnia” , "piękność chwili" czy "piękność miasta" ma charakter archaiczny, raczej - nacechowany stylistycznie. Najczęściej występują one w opracowanej odmianie języka, są właściwe dla starannej polszczyzny. Doskonale spełniłyby się również w funkcji tytułu dzieła literackiego, filmowego, nazwy, bo zapadałyby w pamięć, zatrzymywały uwagę odbiorcy formą rzadko używaną na co dzień. Nie bez znaczenia jest też osobowe znaczenie rzeczownika "piękność" ('piękna kobieta'), częstsze w użyciu, niż "piękność" w znaczeniu cechy/ zbioru cech. Połączenie „piękno dnia” jest neutralne stylistycznie i utrwalone w użyciu w różnych kontekstach.

W wypadku tego rodzaju wątpliwości znaczeniowych najlepiej zacząć od definicji słownikowych.
Definicja w Słowniku języka polskiego PWN (https://sjp.pwn.pl/sjp/ton;2530000.html) akcentuje pewną cechę tego rzeczownika: toń `głębia, głębina`.
Więcej informacji podaje Wielki słownik języka polskiego PWN - przy haśle toń poza znaczeniem wymieniane są też synonimy i typowe połączenia (https://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=8705&ind=0&w_szukaj=to%C5%84). Sama definicja jest nieco poszerzona i - co ważne - uzupełniona kwalifikatorem stylistycznym „książkowy”. Słownik definiuje toń (książk.) jako `obszar wodny, gdzie woda jest głęboka`. Do głównej cechy znaczeniowej rzeczownika toń nawiązuje też zbiór jego synonimów: głąb, głębia, głębina. Z kolei wśród połączeń wyrazowych znalazły się następujące:
- jeziorna, rzeczna, morska, wodna; bezdenna, nieprzebyta; spokojna, wzburzona; zdradliwa; migotliwa toń
- toń jeziora, morza, oceanu, rzeki, stawu, wody
- wynurzyć się z toni
- ginąć w toni.
W świetle ustaleń słownikowych połączenia „toń wodna” nie można uznać za niepoprawne w komunikacji potocznej. Wydaje się nawet, że sam rzeczownik „toń” mógłby być odbierany jako niepełny bez dookreślenia, dlatego że na co dzień nie jest często używany (ma nacechowanie książkowe). Nie oznacza to jednak, że nie ma Pan racji. Połączenie „toń wodna” ma charakter redundantny, czyli znaczeniowo nadmiarowy. W obszarach komunikacji wymagającej posługiwania się językiem oficjalnym (starannym, wzorcowym), naukowym zapewne należałoby go zastępować połączeniami "w toni jeziora" itp.

W niektórych zdaniach (wypowiedziach) wyrażenia "dziennik podróżny" i "dziennik z podróży" można stosować wymiennie, jeśli występują ze znaczeniem 'dziennik, codzienne notatki z przebiegu podróży'. Dziennik podróżny może również oznaczać 'notatnik, który zabieramy ze sobą w podróż', ponieważ ma niewielki format, jest praktyczny i przydatny. Wynika z tego, że nie można całkowicie rozgraniczyć znaczeń tych wyrażeń.

Wyrażenie "osoba specyficzna" oznacza osobę wyróżniającą się charakterystycznymi, wyjątkowymi cechami. Wyrażenie dość często jest używane do określenia osoby, która zwraca uwagę cechami uznawanymi za inne, odmienne bądź dziwne. W zależności od sytuacji cechy te mogą być postrzegane różnie. Samo wyrażenie może mieć zarówno negatywne, jak i pozytywne nacechowanie lub skojarzenia.