Poradnia

Pytania i odpowiedzi

kategoria: Znaczenie

10.03.2021

Czy poprawne są wyrazy antyprawosławizm i antylitwinizm?

Dzień dobry.
Szanowni Państwo, skoro używamy określenia: antykatolicyzm, to czy prawidłowe jest określenie antyprawosławizm? A przy okazji: czy można użyć określenia: antylitwinizm, jako zamiennika słowa: antylitewskość? Ortograf.pl zaznacza oba określenia jako nieprawidłowe. Jeśli rzeczywiście są wadliwe, to czy dopuszczalne jest użycie ich na zasadzie słowotwórstwa?
Z góry dziękując za odpowiedź, pozdrawiam.

Aby ocenić poprawność podawanych wyrazów złożonych, należy wziąć pod uwagę zarówno poprawność podstawy słowotwórczej, znaczenie przedrostka, reguły słowotwórcze, a ponadto społeczny zwyczaj językowy (uzus) i normę językową. Nie wszystkie możliwe do utworzenia wyrazy są dopuszczane przez normę językową.
Jeśli chodzi o pierwszy przykład, sama nazwa prawosławizm nie jest poprawna, stąd nie będzie też poprawny antyprawosławizm. Przedrostek anty- można dodać jedynie do poprawnej nazwy wyznania - prawosławie. Słownik języka polskiego PWN (www.sjp.pwn) podaje m.in. takie znaczenie anty-: `pierwszy człon wyrazów złożonych mający znaczenie `przeciwdziałający, występujący przeciw, przeciwny`. Słowniki nie notują jednak nazwy antyprawosławie, byłby to więc neologizm i jego użycie w wypowiedzi musi być czytelne dla odbiorcy i uzasadnione funkcjonalnie.
Podobnie należy potraktować kolejny przykład. Jeśli chcemy wskazać na charakterystyczny dla jakiejś narodowości zbiór cech, to będzie to litewskość (jak polskość). Forma litwinizm w tym znaczeniu nie jest poprawna, ma całkiem inne znaczenie. Tym bardziej więc nieczytelna byłaby konstrukcja antylitwinizm.
Dodajmy, że wskazujemy jedynie na poprawność systemową (słowotwórczą). Autor wypowiedzi może czasem celowo (i świadomie) przekraczać normy językowe, aby osiągnąć jakiś cel komunikacyjny.

Poradnia

10.03.2021

Problem z Radą Pedagogiczną

Szanowni Państwo,
czy sformułowanie: "Porządek Rady Pedagogicznej" jest poprawne? Myślę, że poprawnie powinno brzmieć "Porządek zebrania Rady Pedagogicznej". Nie mówimy przecież "Porządek rady rodziców". A sformułowanie "Mamy dzisiaj radę"? Czy rada pedagogiczna to pewne gremium, organ, a może oznacza jeszcze coś innego? Bardzo proszę o rozstrzygnięcie moich wątpliwości.
Dziękuję za pomoc.
Pozdrawiam

Zaczniemy odpowiedź od końcowego pytania o to, czym jest rada pedagogiczna. W sytuacji, gdy chcemy ustalić znaczenie, zawsze warto zajrzeć do słowników języka polskiego, dostępnych także w wersji online. Wielki słownik języka polskiego (www.wsjp.pl) podaje 2 znaczenia (które zresztą są zgodne z wiedzą potoczną o radzie pedagogicznej):
1. `zespół - ogół nauczycieli pracujących w jednej szkole, którzy wraz z dyrektorem podejmują ważne decyzje dotyczące uczniów i funkcjonowania szkoły`
2. `posiedzenie - posiedzenie rady pedagogicznej - zespołu`
Przy drugim znaczeniu (posiedzenie) słownik podaje jako poprawne połączenia, np.: rada pedagogiczna odbyła się, poruszyć coś na radzie pedagogicznej. To byłaby odpowiedź na Pani pytanie, czy poprawne jest sformułowanie „Porządek Rady Pedagogicznej” - jest poprawne, oznacza porządek posiedzenia tejże rady.
Sformułowanie „mamy dzisiaj radę” też jest poprawne w komunikacji nieoficjalnej, pod warunkiem, że jest ono czytelne dla odbiorcy. Jeśli występuje w komunikacji środowiska nauczycielskiego, to z pewnością jest zrozumiałe. Taka skrótowość, polegająca na zastąpieniu pełnej nazwy wielowyrazowej przez jeden z jej członów, nie jest niczym zaskakującym, jest poprawna także w komunikacji oficjalnej. Jeśli np. w dokumencie zastosujemy najpierw pełną nazwę Rada Pedagogiczna, Instytut Biologii, Ministerstwo Rozwoju, to w dalszej części można ograniczyć się do samego Rada, Instytut, Ministerstwo.
Ostatnia kwestia, to pisownia. Wielką literą zapiszemy nazwę Rada Pedagogiczna, jeśli traktujemy ją jako nazwę własną (służącą identyfikacji). Nazwa zapisana w ten sposób ma jednostkowe odniesienie do konkretnej rady (organu kolegialnego) w konkretnej szkole. Zwykle taka jednostkowa identyfikacja Rady występuje w oficjalnych dokumentach, pismach. Zapis małą literą stosujemy wtedy, gdy mamy do czynienia z nazwą pospolitą, czyli odnoszącą się do działających w obrębie szkoły zespołów, gremiów, szczególnie gdy nazwy te występują w komunikacji nieoficjalnej.

Poradnia

25.02.2021

Paranoidować, czyli o używaniu neologizmów

Czy słowo ,,paranoidować" jest poprawne? Spotykałam się z nim wiele razy, jednak nie ma go w słowniku.
Pozdrawiam

Słowa "paranoidować" nie notują ani korpusy języka polskiego, ani zbiory rejestrujące nowe słownictwo (np. Obserwatorium Językowe Uniwersytetu Warszawskiego, https://nowewyrazy.uw.edu.pl/projekt.html). Przegląd stron internetowych wskazuje, że formy wyrazu „paranoidować” są używane w tekstach internetowych (takich jak blogi czy komentarze) w znaczeniu 'zachowywać się nienormalnie, wpadać w paranoję'. Generalnie przykłady stosowania tego czasownika w tekstach pisanych są dość rzadkie.
Nie ulega wątpliwości, że czasownik „paranoidować” nie jest jeszcze akceptowany w języku ogólnym. Jest to rodzaj neologizmu spełniającego głównie funkcję ekspresywną i jeśli jest czytelny dla odbiorcy, to może być używany w komunikacji potocznej, nieoficjalnej.

Poradnia

22.02.2021

Czy istnieje wiedza merytoryczna?

Szanowni Państwo!
Czy zyskująca popularność zbitka "wiedza merytoryczna" ma sens? Jeśli tak, to jaka inna wiedza (obok merytorycznej i niemerytorycznej) istnieje?
Z poważaniem

W wypadku tego rodzaju wątpliwości warto najpierw ustalić znaczenie składników tego połączenia w świetle słowników języka polskiego.
Wiedza to, jak podaje Wielki słownik języka polskiego, `wszystko to, czego ludzie się dowiadują, ucząc się lub poznając świat`(www.wsjp.pl) . Możliwe jest zatem dookreślenie rodzaju tej wiedzy, jej zakresu itp. Wspomniany słownik podaje przykładowe połączenia: wiedza ekspercka, encyklopedyczna, fachowa, specjalistyczna; ogólna, potoczna; tajemna; praktyczna, teoretyczna; informatyczna, lingwistyczna, matematyczna, prawnicza...
Z kolei przymiotnik merytoryczny Słownik języka polskiego PWN definiuje jako: 'dotyczący treści sprawy, a nie jej strony formalnej` (www.sjp.pwn.pl) . Jest to więc synonim słów: profesjonalny, fachowy, rzetelny. W przypadku słowa merytoryczny notowane są połączenia: merytoryczna/-y dyskusja, aspekt, błąd, poziom, wartość, zarzuty (www.wsjp.pl).
Połączenie „wiedza merytoryczna” nie jest wprawdzie wymieniane w słownikach, niemniej coraz częściej pojawia się w wypowiedziach medialnych, wykorzystywane jest środowiskowo, w tekstach ogłoszeń o pracy i innych. Wyrażenie to wskazuje na pewien zakres wiedzy, na jej specjalistyczny charakter - w przeciwieństwie np. do wiedzy ogólnej, potocznej, zdroworozsądkowej. Nie jest wprawdzie zbyt zręczne semantycznie i stylistycznie, ale komunikatywne i czytelne dla odbiorcy.

Poradnia

09.02.2021

o użyciu określeń polski i w polsce

Dzień dobry,
Proszę o informację, które z poniższych zdań jest poprawne:
,,Największym polskim miastem jest Warszawa’’.
,,Warszawa jest największym miastem w Polsce’’.
Czy można użyć przymiotnika np. ,,polski'' w przypadku, gdy kontekstem jest największe miasto. Czy to jest wtedy prawidłowo powiedziane? Moim zdaniem to drugie zdanie jest poprawne, ale nie wiem, czy mam rację. Według mnie, przymiotnik określa bardziej charakter narodowościowy albo społeczność, np. chińska dzielnica, angielska wioska w Polsce albo polskie miasto w USA. Polskie miasto niekoniecznie musi być w Polsce. Chyba nie zawsze można użyć przymiotnika np. Historia Polski, a nie historia polska. Dodam, że wpisując w wyszukiwarkę Google zdanie: ,, Największe czeskie miasto'', w wynikach wyszukiwania pojawiają
się frazy: Największe miasto w Czechach/ lub Czech, nie zaś czeskie.
Serdecznie dziękuję i pozdrawiam

Obydwa zdania są poprawne, a konstrukcje pod względem semantycznym są równoważne. Przymiotnika „polski” można użyć w odniesieniu do sformułowania „największe miasto”. W tym wypadku wyraz polski oznacza 'znajdujący się na terenie Polski'. Przymiotnik ten może określać cechy etniczne, narodowe, kulturowe, społeczne, a także państwowe, w tym terytorialne. Z tego co nam wiadomo, to raczej trudno wskazać polskie miasto poza Polską. Oznaczałoby to, że w tym mieście mieszkają głównie Polacy i mówi się w nim po polsku.
Równie dobrze można użyć połączenia „największe czeskie miasto”. Jeśli wpiszemy w wyszukiwarkę Narodowego Korpusu Języka Polskiego połączenie „czeskie miasto”, to pojawią się wyniki wskazujące tylko na miasta w Czechach. Podobnie można posługiwać się wyrażeniem „historia polska”, tak jak w tytule dzieła Jędrzeja Kitowicza „Pamiętniki, czyli historia polska”.

Poradnia

18.01.2021

O użyciu spójnika podczas gdy w pismach procesowych

W pismach procesowych prawnicy stawiają zarzuty. Ich konstrukcja pozostaje podobna, bez względu na to, czy są one stawiane w apelacji (odwołanie się do sądu drugiej instancji) czy kasacji (skorzystanie z tzw. nadzwyczajnego środka zaskarżenia w celu przedstawienia orzeczenia sądu do kontroli w Sądzie Najwyższym). Bardzo często spotyka się formułę PODCZAS GDY.
Przykład nr 1: Zarzucam obrazę prawa materialnego, mianowicie art. 278 k.k. poprzez uznanie oskarżonego za winnego przestępstwa kradzieży, podczas gdy, jak wynika z prawidłowo ustalonego stanu faktycznego, pokrzywdzony dobrowolnie wydał samochód oskarżonemu.
Przykład nr 2: Zarzucam błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę ww. wyroku, który miał wpływ na treść tego orzeczenia polegający na przyjęciu, iż oskarżony popełnił czyny wskazane w pkt I-III części opisowej wyroku oraz że działał w zamiarze bezpośrednim, podczas gdy prawidłowe ustalenia Sądu I instancji powinny prowadzić do konkluzji, iż komentarze oskarżonego nie wypełniały znamion czynów z art. 257 k.k. oraz art. 126a k.k., a mogły stanowić jedynie przejaw kontrowersyjnego poczucia humoru.
Czy taka formuła jest poprawna? Jakie inne formuły w takich przypadkach są przez Państwa zalecane?
Z poważaniem

Generalnie rozbudowany spójnik "podczas gdy" przeciwstawia treści zawarte w wypowiedzeniach, w których jest zastosowany. Jako wykładnik przeciwstawienia jest stosowany wtedy, gdy "do informacji o pewnym stanie rzeczy nadawca dodaje informację pod pewnym względem przeciwną" - taką definicję spójnika podaje m.in. Wielki słownik języka polskiego w wersji online (www.wsjp.pl). Pod względem stylistycznym kwalifikowany jest jako oficjalny, co oznacza ograniczenie zakresu jego występowania do starannych tekstów pisanych (niepotocznych) i do oficjalnych wystąpień mówionych.
Zatem pod względem gramatyczno-znaczeniowym spójnik "podczas gdy" w przytaczanych przykładach zastosowany jest poprawnie. Ponadto znajduje on zastosowanie w określonym typie tekstów prawniczych, w których - jak Pani zauważyła - jest powszechnie stosowany, ustabilizowany przez uzus (utarty zwyczaj). Tym bardziej więc użycie "podczas gdy" w tych tekstach można uznać za zasadne i czytelne dla odbiorcy.

Poradnia

15.01.2021

Czym jest, a czym nie jest drogeria?

Dzień dobry!
Czy amerykański "drug store" można tłumaczyć na polski jako "drogeria"?
Trafiłam na pogląd, że "drug store" to apteka, a polska drogeria pochodzi od przymiotnika "drogi". Nie wiem, czy chodzi o to, że każdy kosmetyk jest drogi. Jeśli nie, to "drogerią" wypadałoby nazywać tylko takie sklepy, które sprzedają kosmetyki z górnej półki. Chciałabym mówić "drogeria" na aptekę, ale nie wiem, czy tak można, a jeśli nawet można, to czy ma sens w obecnej sytuacji, kiedy to "drogerią" nazywają się sklepy z kosmetykami i perfumami (np. Hebe, Rossmann). Udało mi się znaleźć tylko jedną aptekę, która sama siebie określa jako "trzy w jednym czyli apteka, drogeria i perfumeria" (Super-Pharm). Obawiam się, że 99% ludzi po usłyszeniu "drogeria" nie pomyśli o miejscu, w którym za ladą spotkamy kogoś w białym kitlu.
Pozdrawiam serdecznie

Odpowiedź warto zacząć od wyjaśnienia pochodzenia wyrazu drogeria. Pochodzi z francuskiego słowa droguerie i nie ma związku z wyrazem drogi. Tłumaczeniami z języka angielskiego na polski nie zajmujemy się, więc nie możemy Pani udzielić precyzyjnej odpowiedzi na temat znaczenia drug store.
Słownik języka polskiego online definiuje drogerię jako ‘sklep z kosmetykami i artykułami sanitarnymi’ (sjp.pwn.pl). W Słowniku języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka znajduje się informacja, że wyraz drogeria oznacza ‘sklep z kosmetykami, niektórymi artykułami chemicznymi, artykułami sanitarnymi, materiałami opatrunkowymi i lekami dopuszczonymi do sprzedaży bez recepty’. W starszym słowniku, pod redakcją W. Doroszewskiego, definicja tego słowa jest podobna – to ‘sklep z lekami sprzedawanymi bez recept, z materiałami aptecznymi i kosmetykami’.
Z objaśnień słownikowych wynika, że nazwa drogeria nie oznacza apteki, może jedynie oznaczać sklep, w którym sprzedaje się między innymi leki i materiały apteczne (jak w Rossmannie).

Poradnia