Poradnia

Pytania i odpowiedzi

kategoria: Znaczenie

18.06.2019

Błogosławić kogo czy komu?

Dzień dobry. Moje pytanie dotyczy słowa "błogosławić", a dokładniej czy błogosławić można kogoś, czy komuś. W psalmie 67 jest wyraźnie „Niechaj NAM Bóg błogosławi”, natomiast błogosławieństwo na koniec każdej mszy św. to "Niech WAS błogosławi Bóg Wszechmogący..." Przykłady jednej i drugiej formy możemy znaleźć w pieśniach i liturgii mszy św. wiele. Jaka jest poprawna forma? A może obie?

Pytanie dotyczy dwóch kwestii. Pierwsza, zasadnicza, związana jest ze znaczeniem czasownika "błogosławić", z którym łączy się użycie odpowiedniego przypadka gramatycznego rzeczownika. Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN podaje następujące zasady:
1. Jeśli czasownik oznacza 'udzielać błogosławieństwa, żegnać znakiem krzyża; powierzać kogoś/coś opiece Boga, kreśląc nad nim znak krzyża', to wówczas błogosławi się kogoś/coś, tak jak w przykładzie "Niech Was błogosławi Bóg Wszechmogący...." - "błogosławi" ma właśnie takie znaczenie.
Druga kwestia wiąże się z możliwością wystąpienia przestarzałej, nacechowanej stylistycznie składni - błogosławić komuś/czemuś. Zatem użycie czasownika w tym znaczeniu dopuszcza obydwa związki składniowe: częściej używane "błogosławić kogo" i rzadziej "błogosławić komu".
2. Kolejne znaczenie czasownika "błogosławić" to 'życzyć komuś przychylności losu, pomyślności, sprzyjać komuś; brać w opiekę i obdarzać łaską'. Wymaga ono użycia składni: błogosławić komuś/czemuś, tak jak w przykładzie "Niech nam Pan Bóg błogosławi".
Z kolei uwzględniając dane zawarte w Wielkim słowniku języka polskiego, publikowanym online (https://www.wsjp.pl/), który nie jest słownikiem normatywnym, ale notuje sposoby używania języka, trzeba podać, że w wypadku pierwszego i drugiego znaczenia są używane obydwa związki składniowe: z dopełniaczem i celownikiem (https://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=9878&id_znaczenia=4787948&l=3&ind=0; https://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=9878&id_znaczenia=4787950&l=3&ind=0.).

Poradnia

17.05.2019

Średnia poprawnych odpowiedzi

Szanowni Państwo, zwracam się z pytanie, która forma jest poprawna: średnia poprawnych odpowiedzi czy średnia poprawnej odpowiedzi. Dziękuję za pomoc.

Poprawne są te połączenia, w których rzeczownik "średnia" łączy się z wyrazami mającymi formę dopełniacza liczby mnogiej, np. "średnia poprawnych odpowiedzi". Decyduje o tym znaczenie wyrazu "średnia" łączone z mnogością (`wartość uzyskana po zsumowaniu składających się na nią elementów i podzieleniu sumy przez ich liczbę`; www.wsjp.pl). Powszechnie stosuje się w języku połączenia: "średnia ocen", "średnia zarobków" itp., które wskazują na średnią arytmetyczną wielu elementów.


Poradnia

09.05.2019

Czy ruch może być niecierpliwy?

Dzień dobry, w reklamie radiowej usłyszałem informację, że ruch jest niecierpliwy. Czy ruch może być niecierpliwy?

Reklama jest tekstem, w którym język wykorzystywany jest jako środek służący przyciąganiu uwagi, przekonywaniu, zachęcaniu. W związku z tym ważne jest takie ukształtowanie komunikatu, by zatrzymywał on uwagę odbiorcy, zaskakiwał, bawił itp. Oznacza to nierzadko celowe łamanie norm poprawności językowej i stylistycznej, wprowadzanie połączeń, które w innych tekstach nie występują. W związku z tym w reklamie nie dziwi połączenie "ruch jest niecierpliwy". Co więcej, słowniki języka polskiego notują dwa znaczenia przymiotnika "niecierpliwy": pierwsze z nich - 'niewytrwały; taki, który nie potrafi zachować spokoju i wytrwałości' - odnosi się do osób (niecierpliwy pacjent, niecierpliwe dziecko), drugie - 'świadczący o braku wytrwałości; świadczący o tym, że ktoś nie potrafi zachować spokoju' (wsjp.pl) - może wiązać się z nazwami nieżywotnymi (niecierpliwy gest, niecierpliwy ruch, niecierpliwe oczekiwanie). Dodać należy, że w języku reklamy często przedmioty określane są przymiotnikami oznaczającymi stany myślowe lub też inne cechy, właściwości przysługujące istotom żywym (np. "inteligentny proszek").

Poradnia

25.04.2019

O znaczeniu pzymiotnika "obrzydliwy"

Szanowni Państwo, kontaktuję się z uwagi na pewne nieporozumienie, którego miałem okazję doświadczyć. Mianowicie - czy użycie słowa "obrzydliwy" w znaczeniu "brzydzący się czegoś" jest poprawne ? Pozdrawiam

Znaczenie przymiotnika „obrzydliwy”, o którym Pan pisze nie jest powszechne. Jest używane (i rozumiane) jedynie w niektórych regionach Polski, co mogło stać się przyczyną nieporozumienia w komunikacji.
Słownik poprawnej polszczyzny kwalifikuje wyraz „obrzydliwy” ze znaczeniem `brzydzący się czegoś` jako niepoprawny. Z kolei Słownik języka polskiego PWN podaje, że w tym znaczeniu jest to wyraz potoczny. Wielki słownik języka polskiego PAN (www.wsjp.pl) kwalifikuje znaczenie wyrazu obrzydliwy 'taki, który odczuwa obrzydzenie' jako potoczne kwestionowane (czyli niepoprawne także w polszczyźnie potocznej). Tak więc wyraz "obrzydliwy" w podanym przez Pana znaczeniu nie jest ani poprawny, ani stylistycznie neutralny.

Poradnia

13.04.2019

Czy wyrażenie "jeniec Polak" jest poprawne?

Szanowni Państwo, zwracam się z uprzejmą prośbą o wyjaśnienie, czy sformułowanie "jeniec-Polak" na określenie żołnierza narodowości polskiej znajdującego się w niewoli w czasie I wojny światowej, gdy nie było państwa polskiego, jest poprawne? Czy to nie deprecjonuje trochę narodowości? Czy poprawne jest pisanie "jeniec polski", skoro miał polską narodowość, choć nie było państwa? Będę bardzo wdzięczna za odpowiedź.

Istotną kwestią w Pani pytaniu jest poprawność językowa, czyli zapis łączny lub rozdzielny podanego wyrażenia. Wyrażenie "jeniec Polak" powinno być zapisane bez użycia łącznika, ponieważ jego człony są nierównorzędne. Człon drugi pełni funkcję określenia członu pierwszego. Poprawne jest również wyrażenie "jeniec polski" lub "polski jeniec".
W treści pytania widoczna jest swoista interpretacja pojęcia narodowość (etniczność). Czy narodowość wiąże się jedynie z państwem? W czasie zaborów, kiedy nie istniało polskie państwo, osoby mieszkające na ziemiach polskich, o etnicznym pochodzeniu polskim, określały się jako Polacy (nie: Rosjanie, Niemcy czy Austriacy). Tę polskość definiował m.in. język polski, który był cały czas w użyciu, jak również wspólna przeszłość i kultura. Z drugiej strony warto mieć świadomość, że osoby mieszkające w jednym państwie mogą mieć różną narodowość. Zatem w państwie polskim mogą mieszkać Niemcy, Ormianie, Wołosi, Grecy itd. i osoby te nie są Polakami, tylko obywatelami państwa polskiego.
Stąd też jeniec znajdujący się w niewoli w czasie I wojny światowej, polskiego pochodzenia, mówiący w macierzystym języku polskim, jest Polakiem. Nie rozumiemy, w jakim sensie to określenie mogłoby deprecjonować narodowość?

Poradnia

27.03.2019

Popodziwiam sobie, popodziwiasz sobie...

Dzień dobry, czy poprawny jest zwrot "popodziwiam sobie"?

Zwrot "popodziwiam sobie" jest poprawny pod względem językowym. Połączenie czasownika popodziwiać z zaimkiem sobie (np. popodziwiam sobie widoki) wskazuje na subiektywny stan podmiotu, który wykonuje czynność - stopień nasycenia podmiotu rezultatami czynności.

Poradnia

23.03.2019

Czy można powiedzieć: "większa połowa", "mniejsza połowa"?

Dzień dobry, czy można powiedzieć "większa połowa"?

Wyrażenia "większa połowa" (również "mniejsza połowa") można użyć w określonej sferze komunikacji, w której precyzja semantyczna nie jest najistotniejsza, np. w języku potocznym, codziennym itp. W tej sytuacji połowa jest używana ze znaczeniem potocznym 'jedna z dwu części, na które coś zostało podzielone' (wsjp.pl). W sytuacji komunikacyjnej, w której precyzja znaczeniowa jest ważna, np. w komunikacji naukowej, urzędowej itd. zaleca się stosowanie wyrażeń w rodzaju "większa (mniejsza) część", a nie "większa (mniejsza) połowa", jako że, zgodnie za znaczeniem słownikowym, połowa to 'jedna z dwu równych części jakiejś całości' (sjp.pwn.pl).

Poradnia