Poradnia

Pytania i odpowiedzi

kategoria: Odmiana

03.02.2021

Odmiana nazwiska dwuczłonowego

Dzień dobry,
mam wątpliwość odnośnie odmiany nazwiska dwuczłonowego "Kowalska-Duda". Czy używając tego nazwiska w zaproszeniu poprawnym będzie: Zapraszam panią Kowalską - Dudę czy Kowalską - Duda?
Z góry dziękuję za odpowiedź!

W polszczyźnie nazwiska kobiet zakończone na -a powinny być zawsze odmieniane. Odmienność dotyczy zarówno nazwisk jednoczłonowych, jak i dwuczłonowych. Poprawna forma nazwiska w zaproszeniu to: Zapraszam panią Kowalską-Dudę, a także Nowicką-Skargę, Dudę-Bogacką, Skargę-Kulę, Jakimę-Pichetę itd.

Poradnia

23.01.2021

Ścielę lub pościelę łóżko

Witam,
proszę o opinię czy prawidłowym jest wyrażenie "pościełam łóżko", czy raczej powinno się powiedzieć ''ścielę łóżko"?
Dziękuję.
Z wyrazami szacunku

Forma „pościełam” jest niepoprawna. W Pani pytaniu pojawiły się formy dwóch czasowników o znaczeniu `przygotowywać pościel do spania lub po spaniu' - posłać/pościelić (czasownik dokonany) i słać/ścielić (czasownik niedokonany). Jeśli utworzymy formę osobową od pierwszego z nich, wówczas poprawne będzie połączenie „pościelę łóżko", jeśli od drugiego - „ścielę łóżko” (czas teraźniejszy) i „będę słała łóżko” (czas przyszły).
Pełną odmianę interesujących Panią czasowników można znaleźć np. w Wielkim słowniku języka polskiego PAN dostępnym także w wersji online (www.wsjp.pl).

Poradnia

22.01.2021

O bierniku: mam balon czy...?

Dzień dobry,
mam pytanie, czy powinno się mówić "mam balon" czy "mam balona"? A może obie formy są dopuszczalne?
Pozdrawiam serdecznie

Obydwie wymienione przez Panią formy są poprawne, lecz zarezerwowane dla różnych sytuacji komunikacyjnych. Pierwsza z nich "mam balon" jest zgodna z normą wzorcową i powinna być używana w komunikacji oficjalnej (m.in. w piśmie). Druga "mam balona" jest odpowiednia jedynie dla kontaktów swobodnych, potocznych, nieoficjalnych.

Poradnia

20.01.2021

Ośmiusetgodzinny

Witaj, ostatnio pisząc pewien tekst, miałem problem z odmianą słowa osiemset, polegał on na tym, że chciałem napisać "800 godzinnej rozgrywki", tylko zamiast liczby 800 napisać ją słownie i do tej pory mam dylemat czy napisać ośmiosetnej, osiemciosetnej, a może osiemsetnej. Nie mam kompletnego pojęcia, który wyraz jest poprawny, proszę o pomoc.
Pozdrawiam

W zapisie słownym liczebnika osiemset (w podanym połączeniu) należałoby użyć formy dopełniacza, czyli napisać: ośmiusetgodzinnej rozgrywki, podobnie jak stugodzinnej, trzystugodzinnej itd.

Poradnia

16.01.2021

Jakim językiem mówią prawnicy?

Szanowni Państwo,
mam dwa pytania dotyczące języka używanego przez prawników:
1. Czy słowo "sędzia" należy odmieniać rozmaicie ze względu na płeć osoby sprawującej urząd? Np. "Podaj to sędzi Malinowskiej"
czy też "Podaj to sędziemu Malinowskiej"? Moim zdaniem pierwsza wersja brzmi lepiej (nie zgrzyta różnica rodzajów), choć druga jest powszechnie stosowana w sądach - zdaje się, że przez negatywne skojarzenia z powszechnym, acz niepoprawnym, użyciem słowa "sędzina" na oznaczenie sędzi/sędziego kobiety.
2. Czy słowo "wszcząć" jest powiązane z "czynem"? Jak od "wszcząć" urobić formę przyszłą w pierwszej osobie liczby pojedynczej?
W formie niedokonanej "będę wszczynać", a czy jest forma dokonana (w praktyce mówi się, trochę żartem "wszcznę")?
Z poważaniem

Rzeczywiście, słowo "sędzina" nie jest zalecane w komunikacji oficjalnej, bo ma ono charakter potoczny (tak kwalifikowane jest w słownikach języka polskiego). Natomiast słowo "sędzia" różnicujemy w odmianie w zależności od rodzaju gramatycznego. Rodzaj męski będzie miał zasadniczo odmianę przymiotnikową, a formy żeńskie odmieniają się jak rzeczowniki (żeńskie miękkotematowe, np. skrzynia). Wzory odmiany można znaleźć np. w Wielkim słowniku języka polskiego (www.wsjp.pl), Słowniku gramatycznym języka polskiego (www.sgjp.pl) - obydwa dostępne są w wersji online. Podajemy odmianę poniżej.
Rodzaj gramatyczny żeński, liczba pojedyncza: M. sędzia, D. sędzi, C. sędzi, B. sędzię, N. sędzią, Msc. (o) sędzi, W. sędzio; liczba mnoga: M. sędzie, D. sędzi, C. sędziom, B. sędzie, N. sędziami, Msc. (o) sędziach, W. sędzie.
Rodzaj gramatyczny męski, liczba pojedyncza: M. sędzia, D. sędziego, C. sędziemu, B. sędziego, N. sędzią (rzadziej sędzim), Msc. (o) sędzi (rzadziej o sędzim), W. sędzio; liczba mnoga: M. sędziowie, D. sędziów, C. sędziom, B. sędziów, N. sędziami, Msc. (o) sędziach, W. sędziowie.
Jeśli chodzi o czasownik dokonany wszcząć w czasie przyszłym, to tworzy on regularnie formy: w liczbie pojedynczej - 1 os. wszcznę, 2 os. wszczniesz, 3 os. wszcznie; w liczbie mnogiej - 1 os. wszczniemy, 2 os. wszczniecie, 3 os. wszczną. Formy te są poprawne, choć w praktyce nieczęsto używane i zastępowane przez zacząć, rozpocząć. Czasownik wszcząć generalnie ma ograniczony zakres użycia, występuje w utrwalonych połączeniach, np. wszcząć awanturę, bunt, walkę, śledztwo, postępowanie itp.
Czasownik wszcząć nie ma bezpośredniego związku z czynem. W pracach etymologicznych ten związek jest kwestionowany.

Poradnia

12.01.2021

Odmiana czasownika poznawać się

Szanowni Państwo,
Czy poprawna odmiana czasownika "poznawać się" pozwala zbudować zdanie "Babciu, oni poznawają się już 3 lata i raczej nic z tego nie będzie"?

Poprawna odmiana czasownika "poznawać się" w czasie teraźniejszym zbudowana jest na temacie fleksyjnym poznaj- (np. Oni poznają się już 3 lata.). Forma poznawają się jest niepoprawna.
Odmianę czasownika poznawać się można sprawdzić na przykład w elektronicznym Wielkim słowniku języka polskiego, na stronie wsjp.pl: https://wsjp.pl/index.php?id_hasla=36754&id_znaczenia=4665324&l=21&ind=0

Poradnia

11.01.2021

Odmiana słowa szop

Dzień dobry,
Jak powinna brzmieć prawidłowa odmiana przez przypadki słowa "szopy" w kontekście miejsc pracy w getcie? Czy w poniższym fragmencie słowo szopów zostało prawidłowo odmienione?
"Przedstawiamy to, co – prawdopodobnie w 1944 roku - zostało z ulicy Karmelickiej. Patrzymy od strony Nowolipek w kierunku północnym. W latach 1943–1944 Niemcy spalili i zburzyli niemal całą zabudowę SZOPÓW i ulicy Karmelickiej. Ocalał jedynie budynek Szpitala Ewangelickiego, stąd oszacowanie daty wykonania zdjęcia".
Z góry dziękuję za odpowiedź.
Z wyrazami szacunku

Szop, czyli 'zakład produkcyjny w getcie warszawskim podczas okupacji hitlerowskiej', w dopełniaczu liczby mnogiej ma postać szopów. Użyta przez Panią w zdaniu forma szopów ma więc prawidłową końcówkę fleksyjną i jest poprawna.
W odmianie wyraz szop ma następujące formy przypadkowe w liczbie pojedynczej: M. szop, D. szopa, C. szopowi, B. szop, N. szopem, Msc. (o) szopie, W. szopie. W liczbie mnogiej: M. szopy, D. szopów, C. szopom, B. szopy, N. szopami, Msc. (o) szopach, W. szopy.

Poradnia