Szanowni Państwo,
mam dwa pytania dotyczące języka używanego przez prawników:
1. Czy słowo "sędzia" należy odmieniać rozmaicie ze względu na płeć osoby sprawującej urząd? Np. "Podaj to sędzi Malinowskiej"
czy też "Podaj to sędziemu Malinowskiej"? Moim zdaniem pierwsza wersja brzmi lepiej (nie zgrzyta różnica rodzajów), choć druga jest powszechnie stosowana w sądach - zdaje się, że przez negatywne skojarzenia z powszechnym, acz niepoprawnym, użyciem słowa "sędzina" na oznaczenie sędzi/sędziego kobiety.
2. Czy słowo "wszcząć" jest powiązane z "czynem"? Jak od "wszcząć" urobić formę przyszłą w pierwszej osobie liczby pojedynczej?
W formie niedokonanej "będę wszczynać", a czy jest forma dokonana (w praktyce mówi się, trochę żartem "wszcznę")?
Z poważaniem
Rzeczywiście, słowo "sędzina" nie jest zalecane w komunikacji oficjalnej, bo ma ono charakter potoczny (tak kwalifikowane jest w słownikach języka polskiego). Natomiast słowo "sędzia" różnicujemy w odmianie w zależności od rodzaju gramatycznego. Rodzaj męski będzie miał zasadniczo odmianę przymiotnikową, a formy żeńskie odmieniają się jak rzeczowniki (żeńskie miękkotematowe, np. skrzynia). Wzory odmiany można znaleźć np. w Wielkim słowniku języka polskiego (www.wsjp.pl), Słowniku gramatycznym języka polskiego (www.sgjp.pl) - obydwa dostępne są w wersji online. Podajemy odmianę poniżej.
Rodzaj gramatyczny żeński, liczba pojedyncza: M. sędzia, D. sędzi, C. sędzi, B. sędzię, N. sędzią, Msc. (o) sędzi, W. sędzio; liczba mnoga: M. sędzie, D. sędzi, C. sędziom, B. sędzie, N. sędziami, Msc. (o) sędziach, W. sędzie.
Rodzaj gramatyczny męski, liczba pojedyncza: M. sędzia, D. sędziego, C. sędziemu, B. sędziego, N. sędzią (rzadziej sędzim), Msc. (o) sędzi (rzadziej o sędzim), W. sędzio; liczba mnoga: M. sędziowie, D. sędziów, C. sędziom, B. sędziów, N. sędziami, Msc. (o) sędziach, W. sędziowie.
Jeśli chodzi o czasownik dokonany wszcząć w czasie przyszłym, to tworzy on regularnie formy: w liczbie pojedynczej - 1 os. wszcznę, 2 os. wszczniesz, 3 os. wszcznie; w liczbie mnogiej - 1 os. wszczniemy, 2 os. wszczniecie, 3 os. wszczną. Formy te są poprawne, choć w praktyce nieczęsto używane i zastępowane przez zacząć, rozpocząć. Czasownik wszcząć generalnie ma ograniczony zakres użycia, występuje w utrwalonych połączeniach, np. wszcząć awanturę, bunt, walkę, śledztwo, postępowanie itp.
Czasownik wszcząć nie ma bezpośredniego związku z czynem. W pracach etymologicznych ten związek jest kwestionowany.