Poradnia

Pytania i odpowiedzi

 

30.04.2020

Skrót od wyrażenia "świętej pamięci"

Dzień dobry,
Czy skrót "świętej pamięci " stosowany na nagrobkach pisze się: Ś.P. czy ŚP. ?

Skrót wyrażenia „świętej pamięci”, poprzedzający imię i nazwisko osoby zmarłej, ma postać: śp. (skrót pisany z kropką na końcu). W ten sposób zapisuje się go również na nagrobkach. Informację tę podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, a także Wielki słownik języka polskiego (wsjp.pl). Skrót ten zapisujemy małą literą. Możliwy jest zapis wielką literą (Śp.) ze względów emocjonalnych lub w sytuacji, gdy ów skrót wystąpi jako pierwszy element dłuższego zapisu na nagrobku, w nekrologu, w nocie o zmarłym itp.

Poradnia

27.04.2020

Przeczenie

Dzień dobry,
mój dylemat dotyczy kwestii, czy w języku polskim kolokację można rozdzielić przeczeniem, a zatem czy poprawne jest zdanie
1) "Ogłoszono, że ustawa w życie nie wejdzie"; czy też poprawne jest tylko zdanie 2) "Ogłoszono, że ustawa nie wejdzie w życie."
Jeśli to możliwe, prosiłbym równocześnie o krótkie uzasadnienie (wskazanie reguły).
Z pozdrowieniami

Związki frazeologiczne mogą łączyć się z partykułą "nie", mamy wówczas do czynienia z ich dopuszczalną modyfikacją. Dylemat, o którym Pan pisze nie wiąże się z przeczeniem, ma inne źródło, jakim jest zmiana szyku czasownika w obrębie związku. W zdaniu "Ogłoszono, że ustawa nie wejdzie w życie" zachowany jest neutralny szyk zdania oraz właściwy szyk członów w zwrocie "wejdzie w życie". Umieszczenie partykuły przeczącej wewnątrz frazeologizmu przyczynia się do zmiany kolejności jego członów i zastosowania szyku przestawnego w zdaniu "Ogłoszono, że ustawa w życie nie wejdzie". Tego rodzaju szyk ("w życie nie wejdzie") wiąże się z intencją nadawcy, który chce uwypuklić pewien element zdania i położyć nacisk na jego znaczenie.
Mimo tego obydwa zdania są poprawne. Trudno jest jednak operować określoną regułą. Można jedynie wskazać, że umieszczenie czasownika na końcu zdania na ogół nie jest szykiem neutralnym (jedynie w zdaniach nierozwiniętych, które składają się tylko z podmiotu i orzeczenia, czasownik naturalnie zajmuje pozycję końcową).

Poradnia

27.04.2020

Nazwiska w zaproszeniach

Dzień dobry,
przygotowuję zaproszenia i mam pewne problemy. Chodzi o odmianę nazwisk.
Mam zaszczyt zaprosić:
Beatę, Thomasa, Luisę i Anthoninę Werthmann’owie (Werthmann)
Karolinę i Tomasza Hanusejów (Hanusej)
Marzenę i Piora Hadów (Hada)
Patrycję i Tomasza Borzęckich (Borzęcki)
Wojciecha i Annę Śmierciaków (Śmierciak)
Stanisława Puta (Put)
Przemysława Śmierciaka (Śmierciak)
Justynę i Szymaona Chowańców (Chowaniec) a na kopercie Chowańcowie?
Karolinę i Łukasza Kuzielów (Kuziel)
Z góry dziękuję za udzieloną pomoc.
Pozdrawiam

Prawie wszystkie podane przez Panią formy nazwisk są właściwie zapisane. Korekty wymaga jedynie forma nazwiska: Werthmann - Beatę, Thomasa, Luisę i Anthoninę Werthmannów. W wypadku tego nazwiska nie używamy apostrofu, ponieważ wymawiamy końcową głoskę "n".; w mianowniku l.mn. forma nazwiska ma postać Werthmannowie, ale na zaproszeniu powinna się znaleźć w formie Werthmannów.
Pozostałe nazwiska zapisała Pani poprawnie, używając dopełniacza oraz mianownika (Chowańcowie).

Poradnia

25.04.2020

Przymiotnik od imienia Dropsik

Dzień dobry. Chciałam zapytać jaką literą powinna córka napisać przymiotnik utworzony od imienia swojego pieska. Piesek nazywa się Dropsik. Córka pisze przepis na szczęście i chciała napisać 20 dag Dropsikowej radości, Dropsikowa sierść (pod przepisem chce napisać, że Dropsik to imię jej pieska, aby nie mylić z dropsem - cukierkiem).
Czy przymiotnik utworzony od imienia jej pieska - Dropsikowy - powinna napisać dużą czy małą literą?

Przymiotnik utworzony od imienia Dropsik można zapisać wielką literą, jeśli odpowiada na pytanie czyj? czyja? czyje?: rzecz, szczęście, sierść (chodzi o tzw. przymiotnik dzierżawczy). Na przykład, czyja sierść? - Dropsikowa, czyja radość? - Dropsikowa, czyj nos? - Dropsikowy.

Poradnia

25.04.2020

Nazwisko Jaki - odmiana

Proszę o poradę dotyczącą nazwiska Jaki.
Czy nazwisko należy odmienić?
Idę z Adamem Jaki czy Jakim?

Oczywiście, każde nazwisko męskie odmieniamy, rażącym błędem byłoby zachowanie nazwiska w formie nieodmiennej. Nieliczne przypadki nieodmienności dotyczą nazwisk obcego pochodzenia, które trudno włączyć w polskie wzory odmiany.
Nazwisko Jaki przyjmuje w narzędniku formę Jakim (z Adamem Jakim).

Poradnia

25.04.2020

Interpunkcja w tytule książki

Uczennica miała napisać charakterystykę Bilba z książki pt."Hobbit czyli tam i z powrotem"- tytuł książki nie ma przecinka po słowie Hobbit, ani na stronie tytułowej, ani na żadnej innej. Wiem, że są wydania z przecinkiem, ale nieliczne. Niestety uzyskała obniżoną ocenę, gdyż nie postawiła przecinka po słowie Hobbit. W książce nie ma po tym słowie przecinka, a uczennica tytuł zacytowała i użyła cudzysłowu. Czy słusznie miała obniżoną ocenę z charakterystyki? Czy możemy poprawiać błędy, które dostrzeżemy w tytule książki gdy używamy cudzysłowu? Proszę o odpowiedź.

Jako poradnia językowa nie zajmujemy się ocenami szkolnymi, zasadami ich wystawiania i kryteriami ocen. Jeśli pyta Pani o same zasady zapisu, to należy sięgnąć do zasad polskiej interpunkcji. Jest to zasada 377 ("Zasady pisowni i interpunkcji"), którą przytaczamy:
[377] 90.G.2.
Przed spójnikami przeciwstawnymi a, ale, lecz, tylko oraz synonimicznymi (czyli, to znaczy, to jest, innymi słowy) stawiamy przecinek, np.
Mogłem tam pójść, ale po co?
Prawda zwyciężyła, a nie fałsz.
Jestem zamiłowanym podróżnikiem, czyli globtroterem.
Z przytoczonej zasady jasno wynika, że przed "czyli" należy postawić przecinek. Druga sprawa to konwencja zapisu tytułów na okładkach książek i ich stronach tytułowych, która rządzi się określonymi prawami. W tytule "Hobbit, czyli tam i z powrotem", umieszczonym na okładce lub stronie tytułowej w postaci złamanej - w dwóch liniach (Hobbit / czyli tam i z powrotem), nie stawia się przecinka, jeśli to łamanie wypada w jego miejscu. Tytuł na okładkach często jest jest złamany w następujący sposób:
Hobbit
czyli tam i z powrotem
Takie łamanie zwalnia wydawcę książki z postawienia przecinka po słowie Hobbit, ale nie zwalnia ucznia z jego zapisania.

Poradnia

25.04.2020

Czy toń wodna to pleonazm?

Dzień dobry,
w mojej pracy zawodowej dość często natykam się na zwrot "w toni wodnej". Czy jest to określenie poprawne? Według mnie znaczy to samo co masło maślane albo cukrowy cukier. Za poprawne natomiast uważam określenia: w toni morskiej, w toni słonej wody, w toni wzburzonej wody, w toni jeziora. Czy mam rację? Będę wdzięczny za odpowiedź.

W wypadku tego rodzaju wątpliwości znaczeniowych najlepiej zacząć od definicji słownikowych.
Definicja w Słowniku języka polskiego PWN (https://sjp.pwn.pl/sjp/ton;2530000.html) akcentuje pewną cechę tego rzeczownika: toń `głębia, głębina`.
Więcej informacji podaje Wielki słownik języka polskiego PWN - przy haśle toń poza znaczeniem wymieniane są też synonimy i typowe połączenia (https://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=8705&ind=0&w_szukaj=to%C5%84). Sama definicja jest nieco poszerzona i - co ważne - uzupełniona kwalifikatorem stylistycznym „książkowy”. Słownik definiuje toń (książk.) jako `obszar wodny, gdzie woda jest głęboka`. Do głównej cechy znaczeniowej rzeczownika toń nawiązuje też zbiór jego synonimów: głąb, głębia, głębina. Z kolei wśród połączeń wyrazowych znalazły się następujące:
- jeziorna, rzeczna, morska, wodna; bezdenna, nieprzebyta; spokojna, wzburzona; zdradliwa; migotliwa toń
- toń jeziora, morza, oceanu, rzeki, stawu, wody
- wynurzyć się z toni
- ginąć w toni.
W świetle ustaleń słownikowych połączenia „toń wodna” nie można uznać za niepoprawne w komunikacji potocznej. Wydaje się nawet, że sam rzeczownik „toń” mógłby być odbierany jako niepełny bez dookreślenia, dlatego że na co dzień nie jest często używany (ma nacechowanie książkowe). Nie oznacza to jednak, że nie ma Pan racji. Połączenie „toń wodna” ma charakter redundantny, czyli znaczeniowo nadmiarowy. W obszarach komunikacji wymagającej posługiwania się językiem oficjalnym (starannym, wzorcowym), naukowym zapewne należałoby go zastępować połączeniami "w toni jeziora" itp.

Poradnia